İlk baştan başlıyım dedım (yg-og) de (ac ve dc) kullanımından başlayalım istersenız
DOĞRU AKIM
Birim zaman içinde yönü ve şiddeti (değeri) değişmeyen akıma doğru akım denir
DOĞRU AKIMIN ÇEŞİTLERİ VE KAYNAKLARI
1- Tam Doğru akım kaynakları
a- Aküler ( Depo )
b- Piller ( Depo )
2- Doğrultulmuş dalgalı dogru akım kaynakları
a- Redresörler ( Üreteç )
b- Doğru akım dinamoları (Üreteç )
1- Tam Doğru Akım
Tam doğru akım pil ve akülerden elde edilir. Bunlar aynı zamanda Doğru Akım depo edebilen cihazlardır.
2- Doğrultulmuş Dalgalı Akım
Akımın zamanla değişimini gösteren eğri zaman aralıklarında tamamen aynı şekilde değişiyorsa ve yönü daima aynı kalıyorsa bu akıma doğrultulmuş dalgalı doğru akım denir. Dinamo ve redresör çıkışlarından elde edilir.
SİSTEMDE DOĞRU AKIMIN KULLANILDIĞI DEVRELER
Koruma Devreleri
Üretim santrallarında ve trafo merkezlerinde korumalar röleler vasıtasıyla yaptırılır. Röleler çalıştığı zaman kontaklarında hazır bulunan Doğru Akım yardımcı röleleri besleyerek kontakları üzerinden kesicileri açtırır.
Örnek
- Hat korumaları (aşırı akım, mesafe koruma )
- Bara korumaları (Bara diferansiyel, toprak koruma, faz uyuşmazlığı)
- Trafo korumaları (diferansiyel, termik, bucholz koruma vs.)
- Fider korumaları (aşırı akım, toprak koruma ) sayılabilir
Kumanda Devreleri
Üretim santrallarında ve trafo merkezlerinde alternatif akım olsun veya olmasın kesicilerin kapama ve açma devreleri ile bazı tip kesicilerin kurma motorları doğru akımla çalışır. Kesici ve ayırıcıların yakından veya uzaktan elektriki kumandaları doğru akımla yaptırılır.
Sesli ve Işıklı Sinyal Sistemi
Teçhizatta herhangi bir arıza durumunda arızanın cinsine göre zil ya da korna çalar. Arızanın cinsi kumanda panosunda ışıklı sinyal olarak görülür.
Not : Sesli sinyalin arıza olduğunu, ışıklı sinyal de arıza yerini gösterir.
Kilitleme Devreleri
Sistemdeki elektriki kilitlemelerde doğru akım kullanılır. Kesici ile ayırıcı arasında, ayırıcı ile ayırıcı arasında ve kesici ile hücre kabini arasında kullanılır.
Doğru Akım Acil Aydınlatmaları
Üretim santrallarında ve trafo merkezlerinde alternatif akım kesildiğinde işletme teknisyenin rahat çalışabilmesi için doğru akım sisteminde bulunan lambalar devreye girer.
Not : trafo merkezlerinde doğru akım acil aydınlatma alıcıları akülerin deşarjında da kullanılmaktadır.
Muhabere Sistemleri (48 V. )
Yük dağıtım merkezleri ile üretim santralları ve trafo merkezleri arasındaki haberleşmeyi sağlamak amacına yöneliktir.
Muhabere sistemleri 48 V doğru akımla çalışır.
DOĞRU AKIMIN ÖNEMİ
Trafo merkezlerinde ve üretim santrallerinde kullanılmaya hazır ve istenilen özelliklere sahip doğru akım (DA) elektrik enerjisini temin eden bir teçhizat topluluğudur.
Alternatif akımı (AA) depo etmek mümkün değildir. Doğru akımı ise depolamak mümkündür. Aynı zamanda doğru akımda kullanılan röle, yardımcı röle vb. cihazların çalışmaları sessiz ve boyutları da küçüktür.
Alternatif akım servis trafosundan temin edilmektedir. Arıza anında işletme gerilim değerinin koruma ve kumanda cihazlarının çalışma gerilim değerinin altına düşmesi veya kesilmesi durumunda bu cihazlar istenilen şekilde çalışmayacaktır. Bu nedenle üretim santrallarında ve trafo merkezlerinde doğru akıma ihtiyaç vardır.
AKÜLER
Doğru akım elektrik enerjisini kimyasal enerji olarak üzerine depo eden ve istenildiği zaman kimyasal enerjiyi doğru akım elektrik enerjisine çevirerek iade eden cihazlara akü denir.
Aküler ikiye ayrılırlar
A – Kurşun asitli aküler
B – Alkalinli aküler
Kurşun Asitli Aküler
a- Traksiyoner (Cer) Aküler
Bu akülerin kapları sarsıntılara dayanıklıdır. Kapalı yerlerde çalışan araçlarda kullanılır ( İndirme bindirme yapan araçlar ). Cer akımlarına dayanıklıdır. Bunların giriftleri vidalıdır. Deşarj olunca vidaları sökülür, akü çıkarılıp şarj edilir. Tekrar yerine takılıp vidalanır. Ömürleri bir ile üç yıl arasındadır.
b- Starter (Yol Verme) Aküler
Akü kapları ve plakalar, yol verme akımına ve sarsıntılara dayanıklı olarak imal edilir. Sık sık doldurulup boşaltılmaya (şarj-deşarj) uygundur. Bu akülere oto aküleri de denir, ömrü bir ile üç yıl arasındadır.
c- Stasyoner (Sabit Tesis) Aküleri
Trafo merkezlerinde ve üretim santrallarında kullanılan akülerdir. Bu aküler ömrü boyunca yeri değiştirilmeden kullanılır. Sürekli olarak şarjlı bulundurulur. İç deşarjdan dolayı düşecek gerilimi sağlamak için devamlı tampon şarjda tutulur. Traksiyoner ve starter aküler gibi çok yüksek akımlarda çalıştırılmazlar. Ani akımlara dayanıklı değildir. Ömürleri beş ile on beş yıl arasındadır.
Sıvama Tip Plakalı Aküler
Kurşun iskelet üzerine özel karışımlı kurşun oksit macunu (mürdesenk ve sülyen) sıvanarak elde edilir. Plakalar ızgara şeklindedir. Bütün akülerde kullanılır. Plakalar starter akülerde ince olup, diğerlerinde kalın yapılır. Bu tip aküler anma kapasitesine belirli şarj ve deşarj işleminden sonra ulaşabilmektedir.
Plante Tipi Plakalı Aküler
İskelet saf kurşundan preslenerek yapılır. Plaka yüzeyi çok ince kurşun kanatçıklar, girinti, çıkıntı, oluklar yapılarak veya ızgaranın gözlerine spiral şeklinde kurşun şeritler yerleştirilerek imal edilip asitle temas yüzeyi arttırılır. Bu aküler çok uzun ömürlü olup, maliyeti çok pahalıdır.
Tüpçüklü Tip Plakalı Aküler
Bu akülerde pozitif plaka tüplü, negatif plaka ise sıvama tiplidir. Pozitif plaka iskeleti bir taşıyıcı üzerinde birleştirilmiş, yuvarlak çubuklardan meydana gelmiştir. Aktif maddenin konulabilmesi için, bu çubukların dışına karışımı içinde tutacak izolasyon maddesi geçirilir. Bu tip aküler ilk şarj ve deşarj da anma kapasitesine ulaşır. Trafo merkezlerinde ve üretim santrallarında kullanılan kurşun asitli aküler görev itibarıyla stasyoner, plaka yapısı itibarıyla tüpçüklü tiptir.
Akü Kabı
Akü plaka ve parçalarının ağırlığını taşıyabilecek özellikte, aside dayanıklı, sert lastikten, kauçuktan preslenerek yapılır. Ayrıca polipropilen ve camdan yapılan tipleride vardır. Akü kabının üzerinde marka, kapasite, eleman gerilimi, elemandaki plaka sayıları ve imal tarihi bilgileri bulunur.
(+) ve (-)Plakalar
İçine Antimuan katılarak sertleştirilmiş kurşundan presleme veya döküm suretiyle yapılır (-) plakanın ömrü (+) plakadan uzun olduğu için daha ince yapıdadır.
Çünkü reaksiyonlar daha çok pozitif plakada olmaktadır. Plakalar imal edilirken daima (-) plaka (+) plakadan bir fazla yapılır.
(+) plaka:
Kurşun kafes üzerine bir ölçek mürdesenk üç ölçek sülyenin sülfürik asitle karıştırılmasından elde edilen macun sürülür.
(-) plaka:
Kurşun kafes üzerine üç ölçek mürdesenk bir ölçek sülyenin sülfürik asitle karıştırılmasından elde edilen macun sürülür.
Separatörler
(+) ve (-) plakaları birbirinden ayıran PVC den yapılmış bir yüzü kanallı (ripli) aside dayanıklı yalıtkan levhalardır. Seperatörlerin kanallı yüzü pozitif plakaya bakacak şekilde ve düşey olarak yerleştirilir.Dökülen aktif maddenin bu kanallar vasıtasıyla daha kolay dibe inmesini sağlar.
Elektrolit
Sülfürik asitle saf su karışımıdır.Akü içerisindeki kimyasal reaksiyona katılır. Bunun için 3 ölçek saf su ile 1 ölçek sülfürik asit karıştırılarak elde edilir.
Elektrolit hazırlanırken kesinlikle asidin üzerine su konulmaz.
Akülere hiçbir zaman elektrolit ilavesi yapılmaz, yalnız saf su ilavesi yapılmalıdır
Kutup Başları (bağlantı uçları )
Elemanların birbirleri ile bağlantılarını sağlayan sonra batarya dışına çıkan kurşundan yapılmış (+) ve (-) uçlardır. Bunlara pol başları da denir. Pozitif kutup başı negatif kutup başından biraz daha kalın yapılıdır.
Hücre Kapakları
Eleman gözlerinin üstüne yerleştirilir. Sert plastikten yapılmış olup şarj ve deşarj anında serbest gaz çıkmasını sağlar ve elektrolite saf su ilavesi için kullanılır.
Akü odasında bulunması gereken malzemeler
1 - Bomemetre veya hidrometre
2 - Eleman voltmetresi
3 - Termometre
4 - Cam boru
5 - Lastik eldiven
6 - Lastik önlük
7 - Lastik çizme
8 - Gözlük
9 - Saf su ilavesi için ölçek ve kaplar
10 - Vazelin yağı
11 - Timsah başlı kısa devre kablosu
12 - Çamaşır sodası
Akülerde Deşarj
Akülerde deşarj, akünün yük altında boşaltılması olayıdır. Bu işlem;
- Kapasitesi 100 Ah’a kadar olan aküler,kapasitesinin 1/10 akımı ile
- Kapasitesi 100 - 300 Ah olan aküler, kapasitesinin 1/15 akımı ile
- Kapasitesi 300 Ah’den fazla olan aküler, kapasitesinin 1/20 akımı ile deşarj edilir.
Deşarja başlamadan önce ve deşarj sırasında her saat başı yoğunluk (bome), gerilim ve sıcaklık değerleri alınır. Eleman gerilimi 1,8 Volta, yoğunluk 1,160 gr/cm³ (20 bome)’ye düştüğünde deşarja son verilir. Deşarj sonunda aküler 30-120 dk. dinlendirilir. Deşarj olmuş bir akü 12 saatten fazla deşarjlı durumda bekletilmemelidir. Çünkü plakalarda bulunan kurşun sülfat sertleşir
Aküde deşarj sonu değerleri
Eleman gerilimi = 1,8 volt
Yoğunluk = 1,160 gr /cm³
Bome = 20 bome
(+) plaka = Pb SO4
(- ) plaka = Pb SO4
Elektrolit = % 15 asit % 85 i saf su
Normal Şarj
Akü kapasitesinin 1/20’si akımla yapılan şarjdır. Deşarj olmuş bir aküye yapılan şarj işlemidir.
Şarja başlamadan önce bütün elemanların
gerilim, yoğunluk ve sıcaklık değerleri alınıp seviye kontrolleri yapılır.
Şarj sonu tespit işlemi
- Elemanlardan serbest gaz çıkması (kaynama),
- Eleman gerilimi 2.4 Volt veya daha yüksek olması,
- Yoğunluk ve gerilim yükselmesinin son 2 saat içerisinde sabit kalması veya değerlerinin değişmemesi
- Pozitif plaka koyu kahverengi , negatif plaka ise sünger konumunda gri renge dönüşmesi sonucunda akü tam olarak şarj olmuş demektir.
Günlük Bakım
a- Akü odası havalandırılır,
b- Redresör servis harici edilir,
c- Pilot elemanlara ait yoğunluk, gerilim ve sıcaklık değerleri alınır,
d- Elektrolit seviyeleri gözle kontrol edilir.
e- Akülerin kutup başları, bağlantı noktaları, kapakları vs. kontrol edilir,
f- Redresör otomatik konumda servise alınır.
Redresörlerin parçaları
1-Trafo : Redresördeki görevi; doğru akımda istenilen AA gerilimi elde etmek için kullanılır.
2-Redresör doğrultma elemanları :
Diyot : Alternatif akımın doğru akıma dönüştüren elemanlardır.
Kondansatör : Periyot boşluklarını şarj, deşarj olarak doldurulmasını sağlarlar.
3- Ölçü aletleri : Redresörün çıkış gerilim ve akımını ölçmek için kullanılan Voltmetre ve Ampermetredir.
4- Sinyal lambaları : Redresörün konumunu ve çalışıp çalışmadığını gösterir.
5- Ana şalter : Redresörü servise alan veya çıkartan elektro – statik elemandır.
Doğru Akım Arızaları
1 - Doğru Akım Kaçak Sinyalleri
2 - Yardımcı Servis Doğru Akım Kesik
Sinyali
3 - Genel Doğru Akım Kesik Sinyali
Doğru Akım Kaçak Sinyalleri
Trafo merkezi ve üretim santralarında Doğru Akım kaçaklarının nedeni genelde izolasyon bozukluğudur. Bir ucun direkt gövdeye teması sonucu oluşur. Doğru Akım kaçak akım değeri, kaçağın oluştuğu bölgenin direnci ile doğru orantılıdır
Doğru Akım Kaçaklar ikiye ayrılır
a : + (artı ) kaçaklar
b : - ( eksi ) kaçaklar
Doğru Akım (+) kaçakta ;
450 mA kadar Doğru Akım kaçak sinyali verir.
450 – 850 mA de Doğru Akım kaçak sinyali kalıcıdır.
850 mA’ in üzerinde Trafo giriş kesicilerine açma sinyali gönderir.
Yardımcı Servis Doğru Akım Kesik Sinyali
a- (+) ile (–) nin alıcı üzerinde kısa devre
olması
b- (+) ile (–) nin kablo üzerinde kısa devre olması sonucu ortaya çıkar
Genel Doğru Akım kesilmelerinde yapılacak işlemler
1- Doğru Akım ana şalteri kontrol edilir.
2- Sistem mekaniki olarak elle servis harici edilir
3- Gerekli yerlere haber verilerek gelen talimata göre işlemler yapılır.
