Bu yazıda Soft Starter, yani Yumuşak Yol Verici nedir, nasıl çalışır, hangi alanlarda kullanılır ve nasıl doğru seçilir gibi merak ettiğiniz tüm sorulara yanıt bulabileceksiniz. Soft Starter’ların sağladığı avantajları ve kullanım alanlarını detaylıca ele alarak, aklınızdaki tüm soruları netleştireceğiz. Eğer siz de motorların güvenli ve verimli bir şekilde çalışmasını sağlamak istiyorsanız, bu yazı tam size göre!

Soft Starter Nedir Ne İşe Yarar?

Dünya genelinde üretilen elektrik enerjisinin %42’si endüstriyel alanlarda tüketiliyor. Bu enerjinin üçte ikisi ise elektrik motorları tarafından kullanılıyor. Yani dünya üzerindeki toplam enerji tüketiminin yaklaşık %28’i elektrik motorlarına ait. Türkiye İstatistik Kurumu’nun verilerine göre, 2013 yılından bu yana Türkiye’de üretilen elektriğin %47,1’i sanayi sektöründe kullanılıyor ve bu tüketimin %70’i elektrik motorlarına gidiyor. Bu rakamlar, enerji verimliliği konusunda en kritik alanın sanayi olduğunu, sanayide ise en büyük enerji tüketicisinin elektrik motorları olduğunu açıkça ortaya koyuyor. Eğer konu hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz, Türkiye ve Dünyada Elektrik Motorları Enerji Tüketimi ve İlgili Teknik Mevzuat makalesine göz atabilirsiniz.

Bu veriler ışığında, elektrik motorlarının güvenli ve kontrollü bir şekilde çalışması enerji verimliliği açısından büyük bir öneme sahip. Ancak tesislerdeki motorların her zaman ideal verimlilikte çalıştığını söylemek zor. Özellikle motorların başlangıç ve durdurma anında yaşadığı aşınmalar, çeşitli problemlere yol açarak motor ömrünü kısaltabilir. Bu tür olumsuzlukları önlemenin en etkili yollarından biri ise soft starter, yani yumuşak yol verici kullanımına geçmektir.

Soft Starter Nedir?

Soft Starterlar, motorların sorunsuz bir şekilde başlatılmasını ve durdurulmasını sağlayan mikroişlemci tabanlı cihazlardır. Bu cihazlar, motorun uçlarına uygulanan gerilimi kademeli olarak artırarak motorun yavaşça ve dengeli bir şekilde devreye girmesine olanak tanır. Böylece motorun aşırı zorlanmasını önleyerek, asenkron motorların hem daha verimli çalışmasını hem de ömrünün uzamasını sağlar.

Soft starterlar, motorun tork ve akım değerlerini zamana yayarak kademeli bir şekilde ayarlar, böylece motorun sorunsuz bir şekilde devreye girmesini ve durmasını sağlar. Bu sayede, motor ve şebeke üzerinde oluşabilecek ani ve olumsuz durumlar engellenir. Özellikle 560 kW’a kadar güç gerektiren asansör, kompresör, pompa gibi uygulamalarda, motorun vuruntusuz ve kontrollü bir şekilde başlatılması ve durdurulması için soft starterlar sıklıkla tercih edilir.

Soft Starter Ne İşe Yarar?

Soft Starter, motorun başlatılması sırasında elektrik akımı dalgalanmalarını ve torku geçici olarak azaltarak motorun daha sorunsuz çalışmasını sağlayan bir cihazdır. AC elektrik motorlarıyla birlikte kullanılan bu cihaz, motor ve şaft üzerindeki mekanik stresi azaltırken, aynı zamanda güç kabloları ve elektrik dağıtım şebekesi üzerindeki elektrodinamik stresi de düşürerek sistemin ömrünü uzatır. Bu sayede hem motorun daha uzun süre sorunsuz çalışması sağlanır hem de enerji altyapısı korunmuş olur.

Bu cihazlar, motor devreye girerken şebeke gerilimini %30 ile %100 arasında kontrol ederek motora kademeli bir şekilde iletir. Motor nominal değerlere ulaştığında, kontaktör devreye girer ve motor doğrudan şebekeye bağlanır; bu aşamada tiristör tetiklemeleri sonlandırılır. Motorun durdurulması sırasında ise gerilim %100’den %30’a kadar kontrollü bir şekilde düşürülür. Her fazda bulunan iki tiristörden oluşan tiristör köprülerinin tetikleme açılarının değiştirilmesiyle şebeke frekansı sabit kalır ancak başlangıç gerilimi kademeli olarak artırılır. Bu sayede motorun başlangıç akımı da kontrollü bir şekilde yönetilir.

Soft Starter Çalışma Prensibi

Soft Starter çalışma mantığı ile ilgili detaya girmeden önce demeraj akımını öğrenelim. Asenkron motorlar, yapıları ve güçlerine bağlı olarak devreye alındıklarında nominal çalışma akımlarının 4 ila 8 katı kadar yüksek akım çekebilirler. Bu yüksek akıma ‘demeraj akımı‘ denir. Demeraj akımı, özellikle zayıf şebekelerde gerilim düşüşlerine neden olabilir ve bu durum, diğer bağlı yüklerde kesintilere yol açabilir. Ayrıca, bu aşırı akımlar motor sargılarında hasar oluşmasına ve motorun mekanik olarak zorlanmasına sebep olabilir. Ancak, bu olumsuz etkileri yumuşak yol verici (Soft Starter) ve sürücü kullanarak önlemek mümkündür.

Soft starter, motor devreye alınırken şebeke gerilimini %30 ile %100 arasında kontrol ederek motora kademeli olarak iletir. Motor nominal değerlere ulaştığında ise kontaktör devreye girer ve motor şebekeye doğrudan bağlanırken, tristör tetiklemeleri durdurulur. Motorun durdurulması sırasında da gerilim %100’den %30’a kadar kontrollü bir şekilde düşürülür. Her fazda iki tristörden oluşan tristör köprülerinin tetikleme açıları değiştirilerek, şebeke frekansı sabit kalırken başlangıç gerilimi kademeli olarak artırılır. Böylece motorun başlangıç akımı da kontrollü bir şekilde yönetilir. Yumuşak yol vericiler, bu kontrolü tristörler aracılığıyla sağlar.

Soft Starterların Sınıflandırılması 

Soft Starterlar 4 ana kategoriye ayrılabilir. Bu sınıflar aşağıda detaylandırıldığı gibidir:

1. Moment Kontrolörleri
   Moment kontrolörleri, sadece motorun kalkış momentini azaltmayı hedefler. Ancak, gelişmiş soft starterlarda olduğu gibi kalkış akımını kontrol edemezler. Bu nedenle daha basit bir kontrol sunarlar.
2. Açık Çevrimli Gerilim Kontrolörleri
   Bu tip kontrolörlerde, motorun kalkış anındaki gerilim değişimi önceden ayarlanır. Kalkış akımı geri besleme sinyali olarak kullanılmaz. Motorun kalkış performansı, başlangıç gerilimi ve rampa süresi gibi parametrelerin doğru ayarlanmasına bağlıdır. Çoğu açık çevrimli gerilim kontrolörü, aynı zamanda yumuşak duruş özelliği de sunar.
3. Kapalı Çevrimli Gerilim Kontrolörleri
   Bu modelde, motor kalkış akımı geri besleme olarak alınır ve sistem, belirlenen akım sınırına ulaşıldığında gerilim artışını sabitler. Akım düşmeye başladığında, gerilim aynı rampa hızında tekrar artırılır. Bu cihazlar hem yumuşak kalkış hem de yumuşak duruş sağlar ve ayrıca motoru koruma özelliğine de sahiptir.
4. Kapalı Çevrimli Akım Kontrolörleri
   Soft starterların en gelişmiş modeli olan kapalı çevrimli akım kontrolörleri, kalkış anındaki motor akımını anlık olarak izler ve kontrol eder. Temel kontrol parametresi motor akımıdır. Bu yöntem, ayar kolaylığı, hassas akım kontrolü ve değişken yük koşullarına otomatik uyum sağlamasıyla diğer yöntemlere göre üstünlük sunar. Ayrıca, kullanıcı tarafından ayarlanması gereken parametreleri otomatik olarak optimize eder ve en uygun değerleri seçer.

Soft Starter Bypass

Soft starterlar, harici ya da dahili olmak üzere iki farklı bypass özelliğine sahip olabilirler. Bypass özelliği, tristörlere paralel olarak yerleştirilmiş kontaktörler veya kontaklar aracılığıyla sağlanır. Motor ilk başlatıldığında, tristörler devreye girer ve akımı sınırlandırarak yükü üstlenir. Motor nominal akıma ulaştığında ise tristörlerin daha fazla çalışmasına gerek kalmaz. Bu noktada enerji, tristörlerden alınarak bypass kontaktörlerine veya kontaklarına aktarılır. Bypass kontağı veya kontaktörü, normalde elektrik motorunun yol alma süreci tamamlandıktan sonra devreye girerek ana güç kaynağı ile motor arasında doğrudan bir bağlantı kurar. Bu sayede, motor kontrol devresindeki yük azalır ve daha verimli bir çalışma sağlanır. Ancak, her zaman bu şekilde çalışmak zorunda değildir. Bazı uygulamalarda, motorun başlangıç anında da bypass kontağı devreye girebilir veya herhangi bir hata durumunda bypass kontağı hemen devre dışı kalarak motorun gücünün kesilmesi sağlanır. Bu özellik, elektrik motorunun daha verimli ve güvenli bir şekilde çalışmasını sağlar.

Doğru Soft Starter Seçimi İçin Kriterler

Soft starter seçimi, motorların uzun ömürlü ve verimli çalışması için oldukça önemlidir. İşte dikkat edilmesi gereken temel kriterler:

• Yük Tipi
Genellikle, normal şart ve ağır şart olmak üzere ikiye ayrılır.

• İşletme Gerilimi
Motoru besleyen gerilimle uyumlu olmalıdır.

• Motor Gücü veya Akımı
Motorun güç veya akım değerlerine göre seçilmelidir.

• Kontrol Besleme Gerilimi
Yumuşak yol vericinin içindeki elektronik bileşenleri besleyen gerilimdir.

• 1 Saatlik Yol Verme Sayısı
Özellikle çok sık dur-kalk yapan motorlar için önemli bir kriterdir.

• Bypass Özelliği
Harici veya dahili bypass kontaktörleri veya kontakları maliyeti etkileyeceği için ürün seçimi yapılırken dikkate alınmalıdır.

• Fazlardaki Tristör Sayısı
1, 2 veya 3 fazlı tristör kontrolüne göre farklı avantajlar sunar.

• Bağlantı Şekli
Direkt veya üçgen bağlantı seçenekleri bulunur.

• Ortam Sıcaklığı
Çevre sıcaklığına göre uygun model seçilmelidir.

• Koruma Özellikleri
Termik koruma, tork kontrolü ve faz dengesizliği gibi özellikler dikkate alınmalıdır.

• Kontrol Devresi Gerilimi
Başlatma ve durdurma komutları için kullanılan gerilimdir.

Bu kriterlerin yanı sıra, üretici kataloglarındaki izolasyon gerilimi, frekans, aşırı yük kapasitesi, koruma sınıfı, maksimum yükseklik, sinyal rölesi sayısı gibi teknik değerler de kontrol edilmelidir.

Soft Starter Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Soft Starter Nedir ve Ne İşe Yarar?
Soft Starter, motorların devreye alınması sırasında elektrik akımını kademeli olarak artırarak motorun sorunsuz ve güvenli bir şekilde başlatılmasını sağlar. Bu sayede motorun aşırı yüklenmesini ve ani akım dalgalanmalarını önler ve motorun ömrünü uzatır. ADS Mühendislik, ABB lider partnerliği ile Soft Starter çözümleri sunmakta ve müşterilerine güvenilir ürünler sağlamaktadır.

Soft Starter Nasıl Çalışır?
Soft Starter, motor devreye girerken şebeke gerilimini %30 ile %100 arasında kontrol eder. Motor nominal değerlere ulaştığında, tristörler devreden çıkar ve motor doğrudan şebekeye bağlanır. Bu süreç, motorun aşırı akımlardan korunmasını sağlar. ADS Mühendislik, ABB teknolojisi ile donatılmış Soft Starter ürünleriyle motorlarınızın güvenli ve verimli çalışmasını sağlar.

Soft Starter ile Sürücü Arasındaki Fark Nedir?
Soft Starter, motorun başlangıç ve durdurma anındaki akım ve torku kontrol ederken, sürücüler motorun hızını sürekli olarak ayarlayabilir. Soft Starter, sadece devreye alma ve durdurma için kullanılırken, sürücüler hız kontrolü gereken uygulamalarda tercih edilir. ADS Mühendislik, ABB ürünleri ile ihtiyaçlarınıza uygun Soft Starter ve Sürücü çözümlerini sunmaktadır.

Soft Starter Hangi Uygulamalarda Kullanılır?
Soft Starterlar, asansörler, kompresörler, pompalar ve fanlar gibi yüksek güç gerektiren uygulamalarda yaygın olarak kullanılır. ADS Mühendislik, ABB’nin lider partneri olarak, bu cihazları doğru alanlarda kullanmanızı sağlayacak çözümler sunmaktadır.

Hangi Kriterlere Göre Doğru Soft Starter Seçimi Yapılır?
Soft Starter seçiminde motorun yük tipi, işletme gerilimi, motor gücü veya akımı gibi kriterler dikkate alınmalıdır. ADS Mühendislik, 20 yılı aşkın tecrübesi ile en uygun Soft Starter’ı seçmeniz konusunda uzman rehberlik sağlar. ABB’nin gelişmiş ürünlerini ADS Mühendislik aracılığıyla güvenle temin edebilirsiniz.

Soft Starter ile Motoru Nasıl Koruyabilirim?
Soft Starter, motorun aşırı akım, gerilim dalgalanmaları ve mekanik zorlanmalardan korunmasını sağlar. ADS Mühendislik, ABB’nin Soft Starter çözümlerini sunarak motorlarınızın güvenli ve verimli çalışmasına olanak tanır.

Soft Starter Maliyetleri Nasıl Etkiler?
Soft Starterların maliyetleri, cihazın özelliklerine ve kontrol yöntemine göre değişir. Harici veya dahili bypass özellikleri gibi faktörler, fiyatı doğrudan etkiler. ADS Mühendislik, ihtiyacınıza en uygun Soft Starter çözümlerini rekabetçi fiyatlarla sunmaktadır.

Soft Starter Nereden Temin Edebilirim?
ADS Mühendislik, ABB lider partneri olarak Soft Starter ürünlerini en güvenilir ve yenilikçi çözümlerle sunmaktadır. Yüksek kaliteli Soft Starter ürünlerini ADS Mühendislik’ten temin ederek, motorlarınızı güvenli ve verimli bir şekilde çalıştırabilirsiniz.

ADS Mühendislik, 20 yılı aşkın deneyimi ve ABB iş birliği ile geniş bir yelpazede endüstriyel elektrik ve otomasyon çözümleri sunarak, Türkiye, Avrupa, Asya ve Afrika’da sektöre değer katmaya devam etmektedir.