GENEL
Bu çalışma ile, Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği ve Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliği hükümleri uyarınca sunulan Yan Hizmetlere ilişkin olarak anlaşmaların imzalanması, yükümlülüğün transferi, tedarik süreci, ücretlendirme, faturalama ve cezai yaptırımlar hakkında bilgi sağlanması ve yol gösterilmesi hedeflenmiştir.
Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği 27 Aralık 2008 günü 27093 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği kapsamında 7 adet hizmet tanımlanmaktadır;
1. Primer Frekans Kontrolü (Primary Frequency Control, governor action)
2. Sekonder Frekans Kontrolü (Secondary Frequency Control, AGC)
3. Bekleme Yedekleri (Stand-by Reserves)
4. Anlık Talep Kontrolü (Demand Side Management)
5. Reaktif Güç Kontrolü (Reactive Power Support and Voltage Control)
6. Oturan Sistemin Toparlanması (System Restoration and Black-start)
Buna karşılık, yönetmelikte tanımlanan bu hizmetlerin hali hazırda üç tanesi ödemeye esas olarak uygulanmaktadır;
-
Primer Frekans Kontrolü
-
Sekonder Frekans Kontrolü
-
Reaktif Güç Kontrolü
Türkiye Elektrik Sistemi’nde özel bir anlaşmaya tabi yan hizmetler aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir (Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliği Madde 125 -Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği):
Yük-Frekans Kontrolü (Load-Frequency Control) özelinde,
•Primer Frekans Kontrolü
•Sekonder Frekans Kontrolü
•Tersiyer Frekans Kontrolü (Tertiary Frequency Control) (Yan Hizmetler yönetmeliğinde tanımlı değildir.)
•Bekleme Yedekleri (Stand-by reserve)
•Bölgesel Kapasite Kiralama Hizmeti
Acil Durum Kontrolü (Emergency Control) özelinde,
•Anlık Talep Kontrolü (Demand Side Management)
•Oturan Sistemin Toparlanması (System Restoration and Black-start)
Gerilim Kontrolü ve Reaktif Güç Desteği (Volts/VAR Control) özelinde,
•Üreticilerden Reaktif Güç Desteği Sağlanması (Reaktif Güç Kontrolü) (Reactive Power Support and Voltage Control).[5]
Yan Hizmetlere ilişkin özet tablo aşağıda verilmiştir;
|
S.N |
Yan Hizmet |
Fiyatlama Mekanizması |
Alım Yöntemi |
Anlaşma Esasları |
Cezai Yaptırım |
|
1 |
Primer Frekans Kontrolü |
Sabit Fiyat |
Zorunlu Rezerv Ayırma |
Süresiz YH Anlaşması |
Cezai Şart/EPK 11. madde |
|
2 |
Sekonder Frekans Kontrolü |
Formül Bazlı (Fırsat Maliyeti) |
Dengeleme Güç Piyasası Teklifleri |
Süresiz YH Anlaşması |
EPK 11. madde |
|
3 |
Bekleme Yedekleri |
Yan Hizmetler Teklifleri |
İhale Mekanizması |
— |
EPK 11. madde |
|
4 |
Anlık Talep Kontrolü |
Yan Hizmetler Teklifleri |
İhale Mekanizması |
En az 1 Yıl Süreli YH Anlaşması |
Cezai Şart |
|
5 |
Reaktif Güç Kontrolü |
||||
|
5.a |
Sınırlar Arasında |
Ödeme Yapılmaz |
Zorunlu Rezerv Ayırma |
Süreli YH Anlaşması |
EPK 11. madde |
|
5.b |
Sınırlar Dışında |
Fırsat Maliyeti |
Dengeleme Güç Piyasası Teklifleri |
Süreli YH Anlaşması |
EPK 11. madde |
|
5.c |
Senkron Kompanzasyon |
Müzakere Edilen Fiyat |
Müzakereler |
Süreli YH Anlaşması |
EPK 11. madde |
|
6 |
Oturan Sistemin Toparlanması |
Müzakere Edilen Fiyat |
Müzakereler |
En az 5 Yıl Süreli YH Anlaşması |
Cezai Şart/EPK 11. madde |
|
7 |
Bölgesel Kapasite Kiralama |
|
|
|
|
Tablo-1) Yan Hizmetler-Özet Tablo
TERİMLER VE KISALTMALAR
AGC: Automatic Generation Control
Aşırı ikazlı çalışma: Generatörün sisteme reaktif güç vermesini tanımlar.
Düşük ikazlı çalışma: Generatörün sistemden reaktif güç çekmesini tanımlar.
DGKÇS: Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali
EPYHY: Elektrik Piyasaları Yan Hizmet Yönetmeliği
PFK Rezerv Kapasitesi: PFK performans testleri neticesinde belirlenen ve PFK hizmet anlaşmalarında yer alan, sistem frekansında ±200 mHz’lik frekans sapması oluşması durumunda Üretici tarafından etkinleştirilmesi gereken rezerv miktarının tamamı.
TEİAŞ: Sistem İşletmecisi
TÜRKAK: Türk Akreditasyon Kurumu.1999’da kuruldu.
UCTE: Avrupa iletim sistemleri koordinasyonu birliği.
Üretici: Ulusal şebekeye bağlı her türlü enerji santrali, Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler ve TETAŞ.
YHMİKS: Yan Hizmetler Merkezi İzleme ve Kontrol Sistemi
KANUN VE YÖNETMELİKLER
4628 sayılı Kanun,
Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliği ve
Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği.
TEİAŞ YAN HİZMETLER PDF İndirmek İçin Tıklayın
KAYNAKLAR & LİNKLER
[1] TEİAŞ Primer Frekans Kontrolü Anlaşma Metni
[2] TEİAŞ, Primer Frekans Kontrol Hizmetinin Uygulanmasına İlişkin El Kitabı-Ocak 2009.(Deloitte tarafından hazırlanmıştır.)
[3] Mehmet ALKAN- Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı, Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürü, TEİAŞ – Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği Uygulamaları-2012- Ankara
[4] B.Murat BOZAN-TEİAŞ Yük Tevzi Dairesi Başkanlığı Elektrik Kalite Hizmetleri Müdürlüğü – EÜD Sunumu.
[5] Yük.Elekrik-Elektronik Müh. Oğuz YILMAZ, TÜBİTAK – YÜK-FREKANS KONTROLÜ ve TÜRKİYE ELEKTRİK SİSTEMİ UYGULAMALARI, GENEL DEĞERLENDİRMELER ICCI 2012.
[6] Berkan ACAR – ELEKTRİK PİYASASINDA YAN HİZMETLERE GENEL BİR BAKIŞ VE YAN HİZMET SERTİFİKALARI İÇİN AKREDİTE FİRMA İHTİYACI- Enerji Piyasası Bülteni Haziran 2011, Sayı:15
[7] Ahmet Kürşad ÇANAKÇI – SGS Türkiye – ELEKTRİK PİYASASI YAN HİZMET MUAYENELERİ – icci_2012_bildiriler_kitabi_36174
http://www.teias.gov.tr/YanHizmetler.aspx
http://www.dogsant.org.tr/faaliyetlerimiz/54-santrallerimizin-sorunlari-ve-cozum-onerilerimiz
http://www.lagosenerji.com/reaktif-mevzuat/
http://www.turkak.org.tr/online/search/akredite.asp?action=search