Şalt Sahalarindaki Reaktörlerin Devreye alinmasi

[Chrono]

Şalt Sahalarindaki Reaktörlerin Devreye alinmasi hakkinda bilgi dökuman vs.
Olan varsa ekleyebilirmi
Tesekkürler

 

[kertenkelebek]

şalt sahalarındaki reaktörler hatlarda gerilim yükselince bölgesel yük tevzi tarafından o bölgedeki trafo işletme teknisyenlerine manevra yaptırarak işletmeye aldırdığı cihazlardır.
sistemdeki gerilim yükselmelerin ilk olarak eğer şönt kapasitörler varsa devreden çıkardılırlar.
daha sonra eğer gerilim istenen sınırlar dahilinde olmazsa (+%10 dan fazla ise) şönt reaktörler kesicileri kapatılarak devreye alınırlar.

şönt reaktörler sadece teiaş ın 154 ve 380 lik trafo merkezlerinde bulunduğundan bunların devreye alma talimatları yük tevzi merkezlerinden gelir.

 

[Chrono]

Saol Tesekkürler

 

[net]

reaktörlerin devreye alınması

ana bara kuplajının devreye alınması

transfer bara kuplajının devreye alınması

manevralar

arızalarda manevra sırası

 

[seliha]

MADDE 1- BARA SİSTEMLERİ
Bara; Elektrik enerjisinin kontrol ve kumanda edilmesinde kullanılan teçhizat ve malzemelerin birbirleri ile irtibatını
sağlayan iletkenlerdir.
Bara malzemeleri işletme gerilimine ve akımına ve de bulunduğu yere göre seçilir.
Bara malzemeleri Bakır ve Alüminyumdan olmak üzere şu şekillerde yapılır.
1- Bakır veya alüminyum lama,
2- Bakır veya alüminyum boru,
3- çelik-alüminyum iletken,
Lama şeklindeki bara genelde dahili tesislerde, boru ve iletken baralar ise harici tesislerde kullanılırlar.
Dahili baralar faz sıralarını belirtmek, malzemenin oksitlenmesini önlemek ve akım yoğunluğunu artırıp soğutmayı
sağlamak amacıyla değişik renklerde boyanırlar. çelik-alüminyum iletkenli bara sisteminin sıcaklık değişimlerinde
aynı kalması için bara uçlarına ağırlıklar bağlanır. çeşitli bara sistemleri içinde en uygun olanının
seçiminde şu faktörlere dikkat etmek gerekmektedir.

1.Yükün cinsi ve miktarı,
2.Kullanılacağı yerin özelliği,
3.Besleme kaynaklarının sayısı
4.Beslemenin sürekliliği,
5.Ekonomik durum,
6.Emniyet.
üretim merkezlerinde üretilen elektrik enerjisi iletim ve dağıtım tesislerine baralar yardımıyla iletilir.
Santrallerde, trafo merkezlerinde, salt sahalarında, ölçme merkezlerinde, tablo ve panolarda baralar kullanılır.
Baralar yükün durumuna göre aşağıda belirtilen çeşitli şekillerde tesis edilirler:


1.Tek bara sistemi
2.çift bara sistemi
3.Yardımcı bara sistemi
4.Santral içi ihtiyaç baraları
çift Bara Sistemi

çift bara sistemi, bir merkezden darbeli yük çeken müşterilerin düzenli yük çeken
müşterileri olumsuz bir şekilde etkilemelerini önlemek için tesis edilirler. çift bara sisteminde
güç trafoları ayrı ayrı baralardan beslenir. Gerekli zamanlarda her iki barayı paralel bağlama imkanı sağlar.
Enerjinin sürekliliğinin özellikle istendiği işletmelerde çift baralı sistemler tercih edilir.
çift baralı sistem de ana bara çalışırken transfer baraya enerji veren ayırıcılar açıktır. Ana baradan
transfer baraya enerjiyi aktarmak için transfer bara ayırıcıları kapatılır. Daha sonra da transfer ana bara ayırıcısı
açılır.
MADDE 8- MANEVRALAR

Şalt sahalarında sistemin muhtelif kısımlarını devreye sokmaya veya devreden çıkarmak için kesiciler ve ayırıcılar
vasıtası ile tablocular tarafından yapılan işlemlere manevra denir.
Manevralar genel olarak ikiye ayrılır:
1- Normal işletme manevraları
2- Arıza halleri manevraları
MADDE 10- KARTLAMALAR
Santrallerde bakım, tamirat, arıza vs gibi nedenlerle servis dışı edilmiş teçhizat üzerinde çalışacak
personelin emniyetini sağlamak ve gerektiğinde teçhizatı korumak için, teçhizat üzerine uyarı kartı
takılmasına kartlama denir. Farklı renklerde yapılırlar ve rengine göre önem sırası belirlenir. Kartlar genel
olarak şöyledir;
Ana Kart:
çalışma yapılacak teçhizatın ana kumanda odasındaki kesici uzaktan kumandasının üzerine asılır. Kırmızı renkli
büyük karttır.
Tehlike Dokunma Kartı:
çalışma yapılacak teçhizatı gerilim altına alabilecek kesicilerin üzerine asılır. Kırmızı renkli
büyük karttır.
Gerilim Altında çalışma Var Kartı:
Yük dağıtım merkezi tarafından kumanda operatörlerine yazdırılır. Gerilim altında çalışma yapılacak
teçhizatın kesicilerinin uzaktan kumanda butonuna asılır. Kartın üzerine çalışmayı yapacak ekiple haberleşme
şekli, kesicinin tekrar kapama rölesi varsa iptal edildiği, kesicinin açık tutulma zamanı bilgileri yazılır. Kartın
arkasında önemli notlar bölümüne bakılarak ek olabilecek hususlar kontrol edilmelidir. Sarı renkli
büyük karttır.
özel Durum Kartı:
Arızalı fakat üzerinde çalışma yapılamayan veya herhangi bir nedenle devreye alınması istenmeyen teçhizatı
gerilim altına alabilecek kesicinin uzaktan kumanda butonuna, pozisyon gösterme butonlarına, lokal kumanda kollarına
asılır.

MADDE 11- PARALELE GİRME
Santralın enterkonnekte sisteme bağlanmasına yada santralar arasında birden fazla generatörün aynı sisteme
bağlanmasına paralele girme denir. Yani birbirinden farklı gerilim ve frekansa sahip enerjili hatların birbirine
bağlanmasıdır. Bunu yapabilmek için her iki sistemin gerilim, frekans ve faz açılarının aynı olması zorunludur.

MADDE 14- İç İHTİYAç SİSTEMLERİ ( AC-DC)
AC Besleme:
Ana güç trafosu tarafından 154 KV, 11 KV a düşürülen gerilim, iç ihtiyaç kesicilerinden
geçerek, iç ihtiyaç trafolarında 0,4 KV a düşürülerek 400 V kesicilerine ve oradan da iç
ihtiyaç AC beslemesi için dağıtım panolarına verilir. üniteler serviste iken generatör çıkışından 11
KV direk besleme alınır. Oradan iç ihtiyaç trafoları beslenerek sistem AC beslemesi sağlanır.
DC Besleme:
400 V gerilimi olan AC dağıtım panosundan alınan besleme redresörler vasıtası ile doğrultularak iç ihtiyaç DC
panolarına verilir. AC beslemenin olmadığı durumlarda 55 adet 2 V aküler vasıtasıyla sisteme 110 V gerilim sağlanır. 48
V DC beslemesi içinde 24 adet 2 V akü mevcuttur.

MADDE 15- 400V İç İHTİYAç BESLEME KESİCİLERİNİN UZAKTAN VE MAHALLİNDEN KUMANDASI
400 V iç ihtiyaç kesicileri, kesici seçici anahtarının pozisyonuna göre 3 şekilde kumanda edilebilir:
1- Lokal Kumanda: Kesicinin kendi üzerinden manevra yapılabilen anahtarıdır. Kesici kumanda anahtarının pozisyonu ne
olursa olsun manevra yapılabilir.
2- Pano üzerinden Lokal Kumanda: Kesicinin monte edildiği pano üzerinden buton vasıtasıyla açma-kapama
yapılabilen kumanda sistemidir. Kesici kumanda anahtarının lokal pozisyonda olması gereklidir.
3- Uzaktan (remote) Kumanda: Kesicinin uzaktan kumanda edilebilmesidir. Genelde kumanda odasındaki tablo ya da bilgisayar
üzerinden manevra yapılabilir. Kesici kumanda seçici anahtarı REMOTE (UZAKTAN) pozisyonda olmalıdır.

MADDE 16- AKü ODASININ İŞLETME KONTROLLERİ
Akü odasının devamlı kontrol edilmesi gerekli noktaları şöyledir;
Oda nemsiz olmalı ve neme karşı izoleli olmalı, odadaki aydınlatma gaza karşı izoleli ve dayanıklı olmalı, oda içerisi
fayans türü gaza dayanıklı malzemeden yapılmalı, aydınlatma lamba anahtarı oda dışarısında olmalı, lavabo ve
göz banyosu bulunmalı, oda devamlı surette bir aspiratör vasıtasıyla havalandırılmalı böylece odada gaz
birikmesi önlenmelidir. Her hafta akü gerilim ve bome değerleri ölçülerek, değerler kaydedilmeli,
farklılıklar bulunarak gerekli önlem alınmalıdır. Akülerin şarj durumları takip edilmeli redresörde olabilecek
sorunlar giderilmelidir.

MADDE 17- üNİTELERİN SERVİSE ALINMALARI
ünite, kumanda ve türbin operatörlerinin genel kontrollerini tamamlamasının ardından start için
bilgisayar üzerinden aşamalar başlatılır. Aşamalar sırasıyla şu şekildedir:
- Düşük hız detektörü devrede
- Fren selenoid valfi kapalı
- Generatör frenleri off
- Soğutma suyu otomatik vanaları açık
- Yüksek basınç yağ pompası devrede
- By-pass vana açık
- Vibrasyon monitörü devrede
- Kelebek vana %30 açık
- Kelebek vana %100 açık
- Hız regülatörü devrede
- Ayar kanatları açık
- Hız %95 ten büyük
- Yüksek basınç yağ pompası stop,
- Generatör alan ısıtıcılar off
- İkaz kesicisi devrede
- Generatör voltajı %95 in üzerinde
- Senkronizasyon başlatıldı
- Generatör kesicisi kapalı

MADDE 18- üNİTELERİN SERVİS HARİCİ EDİLMELERİ
Operatör üniteyi durdurmak için yine bilgisayar üzerinden ünite stop objesi üzerine tıklamak
vasıtasıyla üniteye stop verir. ünite normal durdurma sırası şu şekildedir:
- Generatör kesicisi açık
- İkaz kesicisi açık
- Ayar kanatları kapalı
- Vibrasyon monitörü devre dışı
- Hız %95 in altında
- Yüksek basınç yağ pompası devrede
- By-pass vana açık
- Kelebek vana kapalı
- Hız %20 nin altında
- Hız %10 un altında
- Fren selenoid valf açık
- Frenler devrede
- Yüksek basınç yağ pompası off
- Soğutma suyu otomatik vanaları kapalı
- Düşük hız detektörü devre dışı

MADDE 19- ACİL DURUMLARDA DAVRANIŞ ŞEKİLLERİ
Operatör, acil durumlarda sakin ama seri ve hızlı hareket etmeli, aciliyetin durumuna göre gerekli önlemleri
almalı, iş güvenliğini sağlamalı ve üstlerine durum hakkında bilgi vermelidir.

MADDE 20- ARIZALARA MüDAHALE
Operatör arıza durumunda, öncelikli olarak sakin olmalı ve iş güvenliğine öncelik vermelidir. Arızanın
mahiyetine göre arızaya müdahale etmeli, amirine bilgi vermeli ve tüm yapılan işlemleri rapor halinde yazılı
olarak tutmalıdır.

MADDE 21- üNİTELERDEN GELEN ARIZA SİNYALLERİNİN TESPİTİ
VE ARIZALARA MüDAHALE EDİLMESİ
ünitelerden gelen arıza sinyalleri bilgisayar ekranında, arızanın önemine göre
farklı renklerde ve kodlarıyla birlikte yazılır. Arızanın sistem korumasına göre
servis harici edilir. Arızaların genel anlamda iki aşamalı olarak gelir. Birinci
aşamadaki sinyal uyarı mahiyetindedir. Hızlı önlem alınırsa ve arıza giderilebilirse
ünite normal çalışmasına devam eder. Ancak bazı arızaların uyarı aşaması
yoktur ve üniteye direk açma verdirir.
Gelen arıza bilgisayar ekranında görülür ve not edilerek sistem projesi üzerinde
takibi yapılır. Lokal bölgede sinyal yeri tespit edilir. Arızanın, rölesi, kablo
bağlantıları, sinyal iletkenleri, DCS geçiş ve lokal sigortaları kontrol edilir.
Pano alarmları not edilerek resetleme yapılmadan ilgili birime rapor verilir.
Oradan alınacak sonuca göre üniteye tekrar start verilir. Eğer arıza
devamlılık arz ediyorsa ya da start öncesi test yapılması gerekiyorsa
bakım ekibi beklenir. Gerekli testler yapılıp arıza giderilirse ancak start verilebilir.
Arızanın dahilimi yoksa haricimi olduğu önemlidir. Harici yani kendi santral
sistemimiz haricindeki arızalar dahili sistemde değil harici (röle binası) bölgedeki
sinyallerine bakılır.çünkü arızanın sisteme zarar vermesini önlemek için
şebeke o bölgeden sistemden ayrılır ve arızalar lokal bölgede kayıt altına alınır.

MADDE 22- İç İHTİYAç TRAFOLARI VE İç İHTİYAç SİSTEMLERİNDEN
GELEN ARIZA SİNYALLERİNİN TESPİTİ VE ARIZALARA MüDAHALE
EDİLMESİ
Tüm arızalar bilgisayar ekranından ve lokal panolar üzerinden tespit edilir.
Arızalar deftere kaydedilerek yetkiliye bilgi verilir. Gelen sinyale göre arızaya
ilk müdahale yapılır. İç ihtiyaç sistemlerinden gelen arızalar kendi sigortasına
açma verdirir. Eğer arıza büyükse orta gerilim kesicisini açtırır ve sistem enerjisiz
kalır. Arıza devamlı değil ya da iç ihtiyaç kesicisinde ise sistem beslemesi diğer
trafo üzerine aktarılır. Bu otomatik olarak gerçekleşir ve sistemin enerjisiz kalması önlenir. Arıza
devamlılık arz ediyorsa iç ihtiyaç trafolarının her iki kesicisi de açar
ve sistem beslemesi dizel jeneratör üzerine aktarılır. Dizel jeneratör hemen
besleme sağlayamaz. Bu boşlukta sistem beslemesi akülerden tamamlanır. Dizel jeneratör gücü genel olarak
tüm sistemi besleyemez.
Bunun için iç ihtiyaç kuplaj kesicisi vasıtasıyla, sistem iç ihtiyacı bölünerek
dizel jeneratöre aşırı yüklenme önlenir. İç ihtiyaç kuplaj kesici sistemin devamlı
enerjili olması gereken yerlerle olmaması gereken yerleri birbirinden ayırır.
Arıza giderilip
tekrar hattan besleme verildiğinde dizel jeneratör devreden çıkar ve normal
beslemeye geçilir. Bu arada iç ihtiyaç kuplaj kesici de kapatarak tüm sistem
beslenmiş olur.

MADDE 23- TESİSAT VE TECHİZATIN KONTROLü:
Sistem elemanlarının tümü bakım periyoduna uygun olarak sürekli kontrol edilmektedir. Bakım ve temizliklerinin
yanı sıra arızalarıda kontrol edilerek malzemenin devamlılığı sağlanmaktadır. Cihazlar çalışsın ya da çalışmasın,
daima çalışmaya hazır bulundurulmalıdır. Bu, başta operatörler olmak üzere tüm personelin görevi
dahilindedir.

MADDE 24- KİLİTLEMELER
İç İhtiyaç Trafoları 400V Kesicileri:
Sistemdeki 400 V gerilimdeki dahili ve harici besleme için iki adet 11/0,4 KV
Trafo mevcuttur. Bu trafoların 400 V tarafındaki kesiciler birbirleri arasında kilit sistemine sahiptirler. Her iki kesici
aynı anda devrede olmamaları ve sistemin yükünün üzerinde olduğu kesicinin herhangi bir sebepten devre
harici kalması sonucu, sistemin enerjisiz kalmaması için diğerinin devreye girmesi için konulmuştur. Kesiciler aynı
anda devre harici olabilirler ama aynı anda devrede olamazlar. Bu, sistem arızalarında her iki kesicinin arızadan etkilenip
devreden çıkması ile sistemin tamamının enerjisiz kalmasını önlemek için yapılmıştır.
154 KV Ayırıcı Kilitlemeleri:
Bilindiği üzere ayırıcılar yük altında manevra kabiliyeti olmayan elemanlardır. Yük altında manevra,
ayırıcılarda kalıcı tahribata sebep olur. Bu nedenle yük altındaki ayırıcının manevra kabiliyetini engelleyici kilit
sistemi bulunur. Bu kilit sistemi bir bobin ve bir dilden oluşur. Ayırıcı üzerinde gerilim varken bobin enerjilidir ve
dili, sistemin manevra mekanizmasını engelleyecek şekilde konumlandırır. Ayırıcı üzerindeki gerilim sıfırlandığında ise
bobin dili bırakır ve ayırıcı tekrar manevra kabiliyeti kazanır.
Toprak Ayırıcı Kilidi:
154 KV ayırıcılarda olduğu gibi toprak ayırıcılarıda yük altında manevra yapamaz. Bunlardada aynı mekanizma ile koruma
yapılmıştır.
Dizel Jeneratör-İç İhtiyaç Kuplaj Kesici Kilitlemesi:
İç ihtiyaç Kuplaj kesicisi sistemde acil ve acil olmayan sistemleri birbirinden ayırmak için kullanılır. Bunun
sebebi, herhangi bir arıza ya da manevra sırasında, trafo kesicilerinin devrede olmaması halinde devreye giren dizel
jeneratörün, aşırı
yüklenmesini önlemek için yapılır. Yani Kuplaj kesicisi açık olmadığı sürece, dizel jeneratör
kesicisi kapatamaz.

MADDE 25- KORUMA VE RöLE SİSTEMLERİ
GENERATöR KORUMA VE RöLE SİSTEMLERİ:
- Aşırı Akım
- Düşük Voltaj
- Yüksek Voltaj
- Generatör Diferansiyel
- Negatif faz
- Ters Güç
- Stator Toprak
- Rotor Toprak
- Stator Aşırı Yük
- Minimum Empedans
- İkaz Kaybı
TRAFO KORUMA VE RöLE SİSTEMLERİ
- Trafo Diferansiyel
- Aşırı Akım
- Bucholz Koruma
- Termik Koruma
- Tank Koruma

MADDE 26- GENERATöR ISITICILARININ DEVREYE ALINMASI
Generatör alan ısıtıcılarının görevi; generatör sargılarının çok soğuması, bunun sonucu sargılar
üzerinde nem oluşması ve sargı izolasyonun da bozulma meydana gelmesini önlemek, ayrıca sargı metallerinin
ünite çalışma ve durma esnasındaki sıcaklık farkının metalde oluşturacağı yorgunluk belirtilerini önlemektir.
Bu sistem elle kumanda edilebilmekte de olup, çoğunlukla otomatik çalışan elemanlardır. Generatör alan
boşluğunda bulunan termometreler vasıtası ile alınan ısı değerlerine bağlı devreye girip çıkarlar. ünite start
esnasında ısı ne olursa olsun devreden çıkarlar.

MADDE 27- ALARM VE İHBAR SİSTEMLERİ
Sistemdeki arızaların operatöre, görüntülü, ışıklı ya da sesli olarak bildirilmesi ve arızanın
mahiyetine göre sistemi korumaya, gerektiğinde kesiciye açma verdiren sisteme alarm denir. Arızanın sisteme zarar
verme seviyesine gelmeden verilen uyarıya da ihbar denir.

MADDE 28- GENEL VE YARDIMCI TEçHİZATIN TEMEL çALIŞMA PRENSİBİ
GENERATöR: Elektrik enerjisinin üretilmesini sağlayan, hareketli ve sabit parçalardan oluşan, santrallerde
senkron olarak üretilen sisteme generatör denir.
TARFO: İçinde barındırdığı primer ve sekonder sargılar vasıtasıyla, aldığı AC gerilim değerini değiştirerek,
çıkışından sisteme veren, elektromanyetik cihazlara denir. Güç, ölçü ve özel trafo
çeşitleri bulunur. Güç trafoları eğer aldığı gerilim değerini yükselterek aktarıyorsa yükseltici,
düşürerek veriyorsa alçaltıcı trafodur.
ROTOR: Generatörlerin dönen kısmıdır. Ara şaft ile bağlı olduğu türbinle birlikte dönen, çıkık ve
düz kutuplu olarak yapılan, dönerken ikazlanarak etrafında oluşturduğu manyetik alanın generatör sargıları
tarafından kesilerek elektrik enerjisi üretilmesinde rol oynayan sistemdir.
HIZ REGüLATöRü: Kendisine ait yağ pompaları vasıtasıyla elde ettiği basınçlı yağ ile ayar kanatlarının
kumandasını sağlayan, ana görevinin rotor devir sayısını sabit tutmak olduğu sistemdir.
KELEBEK VANA: Cebri boru ile türbin arasında bulunan büyük çaplı vanadır. ünitenin çalışmadığı
ve türbin bakımlarında basınçlı suyun kesilmesini sağlar.
BY-PASS VANA: Cebri boru ile salyangoz arasında bulunan kelebek vananın basınç altında açma kapama yapmaması
için, her iki taraf su basıncını dengeleyen ve basınçlı yağ ile açma kapama yapan vana düzeneğidir.
SOĞUTMA SUYU SİSTEMİ: Santrallerde çalışmasına bağlı olarak ısınan ve kendine ve sisteme zarar verebilecek tüm
enstrümanların su vasıtasıyla soğutulmasını sağlayan sistemdir.
KESİCİ: üretilen enerjinin bağlı olduğu hattı bölen ve hat enerjili iken açma kapama yapabilen devre
elemanlarıdır.
AYIRICI: Hattın yüksüz olduğu durumlarda manevra kabiliyeti olan, bağlı olduğu enerji iletim hattını bölen
devre elemanlarıdır

MADDE 29- üNİTELERDE KAVİTASYON VE VERİM
Ayar kanatları veya sabit kanatlar arasında hareket halinde bulunan su akımının, herhangi bir noktada hızının artması ve
hızın arttığı yerdeki basıncın, suyun buharlaşma basıncı değerine kadar düşmesi buradaki suyun buharlaşmasına sebep
olur. Bu da hava habbeciklerinin oluşmasına sebep olur. Vakumlu olan hava habbeciklerinin ortadan kalkması ile ani olarak ve
gürültülü biçimde malzeme yüzeyine çarpması sonucunda oluşan darbeler malzemeye hasar
verir. Buna kavitasyon denir. Sisteme zararı büyüktür ve kontrol altında tutulması gerekir. Nominal
çalıma şartlarında alınacak en büyük önlem, ünitenin aktif yükünün kavitasyon
sınırlarını ihlal etmeyeceği aralıkta tutmaktır. Bu aralık proje aşamasında hesaplanır ve düşüye göre
farklılık gösterir. Kavitasyonun ünite vibrasyonuna etkisi büyüktür. Kavitasyonun arttığı noktada
vibrasyon değerleri de paralel olarak artar. Yamula HES için kavitasyondan arınmış ve herhangi bir düşüde ki
çalışma aralığı şu şekildedir:
Göl Seviyesi : 1080 m
Kuyruk Suyu Seviyesi: 993,03 m
Net Düşü : 86m
Bu net düşüye göre aktif yük çalışma aralığı 34,6–36,5 MW tır. Tüketilen su 46,5–49 m3\sn dir.
Bu aktif yük aralığının dışındaki her yük kavitasyonu artırıcı etkendir.
Aynı değerlerde verimi hesaplarsak;
Verim= 102XP/Qxhnetx1000
= 102x35,5/47,2x86x1000
= 0,89 ( % 89 ) olarak buluruz.

MADDE 30- BARAJ - DOLU SAVAK - DİP SAVAK OPERASYONLARI
Baraj gövdesinin cebri boru bağlantısında iki adet kapak bulunur. Biri emniyet diğeri bakım kapağıdır. Bunların her
ikisinin de manevraları hidrolik sistemle sağlanır. Govarnör yağ tankında bulunan yağ iki adet pompa vasıtasıyla kumanda
için gerekli basınçlı yağı elde eder. Kapak kumandaları lokal ve uzaktan kumanda edilecek şekilde dizayn
edilmiştir. Santral acil arızalarında bu kapaklar otomatik olarak kapama yapar. Açmak için ise operatör
kumandasına ihtiyaç vardır. Kapakların önünde filtre görevi gören ızgaralar bulunur.
Dolu savakta dört adet tahliye kapağı ve bunların yetersiz olduğu durumlarda serbest savak görev yapar. Bu kapaklar
hezeyan dönemlerindeki su taşkınlarında kumanda edilir. Bunun dışında sadece bakım zamanı manevra yaptırılır. Kapaklar,
manuel, lokal buton, pano odası ve santral kumanda odasından operasyon yapmaya uygun yapılmışlardır. Kapakların açıklık
oranları bilgisayar ve panosu üzerinden % olarak okunur ve taşan su bu açıklığa göre hesaplanır.
Dip savak ise gölün taban kısmına yakın bir bölgeden tünel vasıtasıyla suyun tahliyesini
gerçekleştirir. Dolu savakta olduğu gibi kapak açıklıkları görülüp tahliye edilen su hesaplanabilir.
Normal çalışmada kapakların biri kapalı tutulur. Diğer kapak üzerinden manevra yapılır. Yapım amacında sulama olan
hidroelektrik santrallerinde, ünitelerin çalışmadığı durumlarda ırmak yatağına su vermek gereklidir. Bu ve bunun
gibi sebeplerde dip savak kullanılır ve ihtiyaç olan su buradan temin edilir. Lokal ve uzaktan kumandası vardır

MADDE 31- OPERATöRLERİN GöREV VE SORUMLULUKLARI
Santrallerde operatörün asli görevi sistemin çalışmasının devamlılığını kontrol etmek ve üretim
değerlerini, arıza sinyallerini, nominal çalışma değerlerini kontrol etmektir. Aldığı değerleri ilgili kişi ya da
kuruluşlara iletir. Müdahale yetkisi olduğu arıza durumlarına, ivedilikle arızalara müdahale etmesi gereklidir.
Acil durumlarda sakin ama hızlı olmalı, sisteme zarar verebilecek durumları kontrol altına alabilmelidir. Santral ve şalt
manevralarını eksiksiz yerine getirebilmeli, iş güvenliğine ehemmiyet göstermeli, kişisel koruyucu ve malzemeleri
kullanmayı bilmeli ve kullanmaktan asla taviz vermemelidir. Her şeyden önce cihazların yerine gelebileceğini ama insan
hayatının geri verilemeyeceğini unutmamalıdır

MADDE 32- Güç TRAFOLARININ PERİYODİK BAKIMI
Soğutma Radyatörleri ve Fan Motorları
3 AYLIK: Fan motorlarının klemens kapağı açılarak kablo bağlantılarının
sıkılığı kontrol edilip gevşeme varsa sıkılmalıdır. Fanların radyatörlere
olan bağlantılarının kontrolü yapılmalıdır. Fanlar el konumunda çalıştırılarak
anormal ses gelip gelmediği ve ısınma olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Motorların ve fan kanatlarının genel temizliği yapılmalıdır. Fanlar otomatik
konuma alınıp ayarlanan sıcaklık değerlerinde devreye girip çıkmaları kontrol
edilmeli, şayet değerlerde bir değişme fark edilirse sıcaklık göstergeleri üzerinden
ayar yapılarak istenen değerlerde devreye girip çıkmaları sağlanmalıdır.
SENELİK: Fan motorları sökülüp rotor, stator sargıları kontrol edilmeli ve
genel temizliği yapılmalıdır. Stator sargılarının megerle izolasyon testleri
yapılmalıdır. Motor rulmanlarının durumları kontrol edilerek karıncalanma
olup olmadığına bakılmalı, şüpheli görülen rulmanlar yenisi ile değiştirilmelidir.
Motor ve fanlar toplandıktan sonra yerlerine monte edilerek çalıştırılmalı ses,
titreşim kontrolü ve pens ampermetre ile her motorun ayrı ayrı faz akımları
ölçülerek orijinal değerlerde olup olmadığı kontrol edilmelidir. Akımlarda
farklılık görülürse nedeni araştırılarak sıkışma olup olmadığı kontrol edilip
normal değerlere getirilmelidir. Start stop değerleri kontrol edilerek gerekli
ayarlar yapılmalıdır. Trafo soğutma fanları ile motor soğutma fanları kontrol
edilerek bağlantıları elden geçirilmeli, sistemin komple genel temizliği
yapılmalıdır.
Zati Korumalar, Yangın Detektörleri, Yağ ve Sargı Sıcaklık Göstergeleri
3 AYLIK: Trafo Bucholz rölesini kontrol edilmeli, gaz birikimi olup
olmadığına bakılmalıdır. Bu iş için gaz alma vanası hafifçe açılmalı, bir çakmakla
gazın yanıcı olup olmadığına bakılmalıdır. Flanş bağlantılarında yağ kaçağı
olup olmadığına bakılmalı, varsa uygun şekilde giderilmelidir. Role
klemens bağlantılarının sıkılığı, trafo üzerine yerleştirilmiş olan yangın
detektörlerinin kablo bağlantıları kontrol edilmelidir. Trafo yağ ve sargı
sıcaklık göstergeleri kontrol edilip gerekli temizlikleri yapılmalıdır.
SENELİK: Bucholz rölesi bağlantılarından yağ kaçağı olup olmadığı kontrol
edilmelidir. Role şamandralarının gözle kontrolü yapılmalı ve kablo
bağlantıları kontrol edilmelidir. Rölenin zahiri olarak elle çalışması
sağlanarak fonksiyonlarını yapıp yapmadığı kontrol edilmelidir. Yangın
detektörleri tek tek kontrol edilip kablo bağlantılarının sıkılığı gözden
geçirilmelidir. Detektörlerden birisi ısıtılarak yangın söndürme sisteminin
çalışması kontrol edilmeli, görülen aksaklıklar giderilmelidir. Yağ ve
sargı sıcaklık göstergeleri kontrol edilmeli, fan çalıştırma, fan stop ve alarm
kontak ayarları kontrol edilip normal değerlerde çalışmaları sağlanmalıdır.
Kumanda Panosu ve Kademe Değiştirici
3 AYLIK: Kumanda panosundaki role, kontaktör sargı ve yağ sıcaklık
göstergeleri ile kablo bağlantıları kontrol edilmelidir. Tüm klemens
bağlantılarının sıkılığı kontrol edilmelidir. Panonun iç ve dış genel
temizliği yapılmalıdır. Trafonun enerjisi kesilerek kademesi değiştirilmeli,
kademe değiştirici mekanizmanın normal çalışması kontrol edilmelidir.
Kademe değiştirici mil ve mekanizmasının bağlantılarının sıkılığı kontrol
edilmelidir.
SENELİK : 3 Aylık bakıma ek olarak sargı ve yağ sıcaklık göstergelerinin
gösterdikleri değerlerin doğruluğu kontrol edilmelidir. Gösterge üzerindeki
kontak ayarları ile oynanarak soğutma fan motorlarının devreye giriş ve
devreden çıkış sıcaklıklarının normal olup olmadığı kontrol edilmeli, normal
çalışmaları sağlanmalıdır. Kontak ayarları tekrar eski orijinal değerlerine
getirilmelidir. Panonun içerisindeki ısıtıcı ve termostatın normal çalışıp
çalışmadıkları kontrol edilmeli, termostat yeniden 15 0 C a ayarlanmalıdır.
Panonun kapak contası kontrol edilmeli gerekirse değiştirilmelidir.
Rezervuar Tankı ve Havalandırma Tertibatı
3 AYLIK : Rezervuar tankı yağ seviye göstergesi ve kablo bağlantıları
kontrol edilmelidir. Havalandırma tertibatı silikajel kabındaki silikajelin
renginin yeşil renkte olup olmadığı kontrol edilmeli, renkte beyazlaşma varsa
ısıtmak suretiyle rutubeti alınıp yeşil renk alması sağlanmalıdır. Renkte
değişme sağlanamazsa yeni slikajelle kap doldurulmalıdır. Silikajel kabının
altında bulunan yağ kabındaki yağ dökülerek işaretli seviyeye kadar
trafo yağı doldurulmalı ve tekrar yerine bağlanmalıdır.
Buşingler, Parafudrlar ve Mesnetler:
3 AYLIK : Trafo üzerindeki yüksek gerilim buşinglerinin ana tanka bağlantı
cıvatalarının sıkılığı ve bağlantı yerinden yağ kaçağı olup olmadığı kontrol
edilmeli, görülen yağ kaçakları cıvatalar sıkılarak giderilmelidir.
Buşinglerin hat bağlantılarının sıkılığı kontrol edilmeli, bezle genel temizliği
yapılmalıdır. Ark boynuzları ve buşing bağlantıları, buşinglerin izolatörlerinde
kırılma ve çatlama olup olmadığı kontrol
edilmelidir. Nötr bağlantısı ve nötr akım trafosu primer ve Seconder kablo
bağlantıları kontrol edilmelidir. Parafudrların; mesnet, hat bağlantı ve toprak
bağlantı kablolarınınkontrolü yapılmalı gevşeme varsa sıkılmalıdır.
Parafudrların dış gövdesinde çatlama ve kırılma olup olmadığı, Parafudur
çalışma numaratöründeki değer kaydedilip parafudrların çalışıp çalışmadıkları
kontrol edilmelidir. Parafudrların genel temizliği yapılmalı, parafudrların
altındaki mesnetlerin duvarlara olan bağlantıları kontrol edilmelidir. Havai
hatların santral duvarlarına olan ankraj bağlantıları da kontrol edilerek
bağlantı cıvatalarının sıkılığı elden geçirilmelidir

MADDE 33- ANA Güç TRAFOSUNUN START öNCESİ VE İŞLETME KONTROLLERİ
Trafo devreye alınmadan önce operatör tarafından yerinde gözle kontrolü yapılır.
Bilgisayar ya da pano üzerinden trafoya ait sinyaller kontrol edilir. Daha sonra trafonun ayırıcıları kapatılarak,
kesiciye kapama kumandası verilerek trafo boşta enerji altına alınır ve bu şekilde kısa bir süre çalıştırılır. Bu
esnada her hangi bir alarm veya sinyal yok ise trafo servise verilir.

MADDE 34- TRAFOLARDA BUCHOLZ ARIZASININ GİDERİLMESİ
Trafolarda bucholz arızası bucholz rölesi tarafından sisteme bildirilir. Alınan arıza sinyalidir ve mutlaka testler
yapılması gerektirir. öncelikli olarak röle üzerindeki kapaktan bir balon vasıtasıyla biriken gaz tahlil
için alınır. Renk önemli faktördür. Gazın rengine göre arıza karakteristiği hakkında yüzeysel
bilgi edinilebilir. Ama asıl sonuç yapılacak gaz tahlilinden sonra belli olur. Gazın renginin beyaz olması genel olarak
arızanın hafif olmasına, pembe olması ise arızanın daha mühim olduğunun işaretidir. Gazın yanıcı olduğu durumlarda
kesinlikle trafo servise alınmaz. Arızanın mahiyeti testlerden sonra belli olur. Duruma göre trafo bakıma alınır.

MADDE 35- TAFOLARDA DİFERANSİYEL ARIZANIN GİDERİLMESİ
Alınan diferansiyel arıza sinyali önemlidir ve trafo tekrar yüklenmeden önce testleri yapılmalıdır. En
geçerli test meger testidir. Vurulan meger sonucuna göre trafoda gerekli bakım yapılır. Eğer meger sonucunda arıza
tekrarlanırsa trafo sargıları gözle kontrol için açılmalıdır.

MADDE 36- TRAFOLARDA YAĞ KAçAĞI ARIZASININ GİDERİLMESİ
Trafolarda yağ kaçağı arızası çok görülen bir durumdur. Genellikle kaçaklar contalardan kaynaklanır.
Contaların zamanla ısı farklarından dolayı yıpranması sonucu yağ kaçakları görülür. Contaların
değiştirilmesi sonuç verir ve kaçaklar önlenebilir.

MADDE 37- TRAFO FAN ARIZASININ GİDERİLMESİ
Trafolarda hava soğutma için kullanılan fanlar motorlu fanlardır ve motorun arızalanması sonucu devre harici kalır.
Motorlarda yapılacak kontrolle sonuca ulaşılabilir. Ayrıca pervane kısmında meydana gelen yıpranmalar da kontrol edilerek
genel bakımı ve temizliği yapılır. Bilye kısmı yağlanarak çalışması kolaylaştırılır.

MADDE 39- TRAFOLARDA BUŞİNG YAĞ KAçAĞI ARIZASININ GİDERİLMESİ
Buşinglerde meydana gelen yağ kaçağı için öncelikli olarak buşing bağlantı somunları kontrol edilmelidir.
Gevşeklikler buşinge zarar vermeyecek şekilde sıkılmalıdır. Eğer yağ kaçağı kesilmezse, trafo gerilimsiz iken buşing
sökülmeli
ve yağ contası yenilenmelidir.

MADDE 40- Güç TRANSFORMATöRü SLİKAJEL DEĞİŞİMİ
Santralımızda her iki ana güç trafosunda da altışar kiloluk slikajel bulunmaktadır. Normal bakımları aylık ve
kontrol amaçlıdır. En iyi bakım şekli gözle kontroldür. Slikajelin normal renginde değişim gözlenir.
Değişim fark edilirse yenisi ile değiştirilerek yağda nem birikmesi engellenir.

MADDE 41- ANA Güç VE İç İHTİYAç TRAFOSU KADEMELERİ
Ana Güç Trafosu Kademeleri: Ana güç trafosu beş kademeden oluşur. Her kademe arasında %2,5 gerilim farkı
vardır. Santralımızda ana güç trafosu kademesi 3. kademede tutulmaktadır. Kademe gerilim değerleri şöyledir.
Kd1: 161700 V
Kd2: 157850 V
Kd3: 154000 V
Kd4: 150150 V
Kd5: 146300 V
İç İhtiyaç Trafosu Kademeleri: İç ihtiyaç trafosunun da ana güç trafosunda olduğu gibi 5 adet
kademesi vardır. Aynı şekilde her kademe arası gerilim farkı
% 2,5 tir. İç ihtiyaç trafo kademeleri gerilimleri de şöyledir:
Kd1: 11550 V
Kd2: 11275 V
Kd3: 11000 V
Kd4: 10725 V
Kd5: 10450 V
Trafolarda kademe değiştirme trafo gerilimsiz iken yapılır

MADDE 42- ANA Güç TRAFOSU SOĞUTMASI
Ana güç trafoları yağ ve hava soğutmalıdır. Sargıları çevreleyen yağ, sargılardaki ısıyı üzerine alır ve
soğutma işlemi yapar. Bu yağı da fanlar vasıtasıyla hava ile
trafo etrafındaki radyatörlerde soğutulur.

MADDE 43- HIZ REGüLaTöRü POMPALARININ DEVREYE ALINMASI
Hız regülatörü, sistemde, rotor hızını ayar kanatları vasıtasıyla sabitleyen sistemdir. Bunu yapabilmesi
için basınçlı yağa ihtiyacı vardır ve bunu pompalar sayesinde elde eder. Yağ basıncı istenilen seviyeye geldiğinde
pompalar boşta çalışmaya geçer, stop edilmez. üniteler durduğu anlarda dahi pompalar gerekli basıncı hazır
tutarlar. Pompa arızalarında üniteye start verilemez. ünitelerin servise alınabilmesi için Govarnör yağ
basıncı istenilen düzeyde olmalıdır. Bu nedenle pompalar otomatik olarak devamlı surette basıncı sabit tutarlar

MADDE 44- GENERATöR SOĞUTMA SUYU SİSTEMİNİN DEVREYE ALINMASI
Generatör sargıları yüksek akımdan dolayı ısınır ve sargı izolasyonunun bozulmaması için soğutulması gerekir.
Ayrıca generatör taşıyıcı ve klavuz yataklarının yağlarıda soğutulmalıdır. Soğutma için su kullanılır. Yataklarda
ki yağ, yatak içerisine yerleştirilmiş serpantinlerin içerisinden su geçirilmesi ile soğutulur. Sargılar ise
generatör alan soğutucu radyatörler ile havanın soğutulması ile olur. Soğutulan hava sargılar üzerinden tekrar
geçerek sargıları soğutur. Tüm bu sistem için gerekli su ya cebri borudan basınç
düşürücüler vasıtasıyla elde edilir ya da su pompaları ile gerekli basınçtaki su kullanılır.
üniteler durduğunda soğutmaya
ihtiyaç olmadığından kullanılan su vanalar vasıtasıyla kesilir. Bu vanalar
otomatik ve manuel çalışabilmektedir. Her farklı sistem için genelde ayrı vana kullanılır ve vanalar sıcaklık
değişimlerine göre daha verimli çalışma için otomatik açılıp kapanabilir. Sıcaklığın belli değerlerde
tutulması önemlidir. O nenenle soğutma suyu sistemi ünitelerin çalışma esnasında ilk devreye alınan sistemdir

MADDE 45- KELEBEK VANA YAĞ POMPALARININ DEVREYE ALINMASI
Santralımızda kelebek vana manevraları için ayrı bir pompa bulunmamakta, kelebek vana kumandasın da, govarnör
pompalarından elde edilen basınçlı yağ kullanılmaktadır. Basınçlı yağ selenoid valfler vasıtasıyla kumanda
edilmekte, istenilen basınç değerine ise bu valfler sayesinde getirilmektedir. Kelebek vana açma esnasında konumu
siviçler vasıtasıyla kontrol edilmekte, vananın tam açma ve tam kapatma pozisyonlarında yine bu selenoid valfler
tarafında vana kilitlenmektedir.

 

[seliha]

herkesin istediklerini bende çok zor buldum herkesinde bunları bilmesini istediyim için bunları yazdım sizler için