ELEKTRİK ÜRETİM, İLETİM VE DAĞITIMININ TARİHÇESİ
Türkiye’de elektrik ilk defa 1902 yılında Tarsus’da bir akarsu değirmeninden üretildi.
Ancak ilk düzenli uygulama 1913 yılında İstanbul da başladı. Bu başlangıç döneminde
elektrik üretimi imtiyaz almış olan yabancı şirketler tarafından yapılmıştır. 1930 yılında
Belediye Kanunun yayınlanması ile belediyeler, belediye sınırları içerisinde elektrik üretimi,
iletimi ve dağıtımı yetkisini almıştır. Bunu izleyen dönemde, imtiyaz süreleri biten özel
şirketlerin elektrik üretim tesisleri ya belediyelere devredilmiş yada imtiyaz süreleri dolmadan
belediyeler tarafından alınmıştır. 1935 yılında birincil enerji kaynaklarını araştırmak üzere
MTA, enerji projelerini hazırlamak üzere EİE ve üretim tesislerini işletmek üzere de Etibank
kamu iktisadi teşebbüsü olarak kurulmuştur. 2. Dünya Savaşında yaşanan sıkıntıların sonucu
olarak 1950’lerle birlikte özel sermayenin girişimlerini teşvik etmek hususu ön plana
yerleşmiş ve enerji sektöründe imtiyazlı şirketler tekrar kurulmaya başlanmıştır. Bu dönemde
kamu, belediyeler ve imtiyazlı şirketler enterkonnekte
Şebeke olmadığı için kendi
bölgelerinde elektrik üretimi ve satışı yapmıştır.
1953 yılında yapılan Birinci İstişare Enerji Kongresinde sonra Türkiye Elektrik Kurumu
kuruluş çalışmalarına başlanmıştır. 1958 yılında Türkiye Elektrik Kurumunun kuruluşu
konusundaki Kanun belediyelerin direnmesi nedeniyle çıkarılamamıştır. Elektrik enerjisinin
üretimi, iletimi ve dağıtımından sorumlu olan Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) ancak 1970
yılında kurulmuştur. Takip eden birkaç yılda ise imtiyazlı şirketin elinde bulunanlar hariç tüm
elektrik üretim, iletim ve dağıtım tesisleri TEK’e devredilmiştir. Bu arada elektrik dağıtım
hizmetlerinin Türkiye Elektrik Kurumu’na (TEK) devrini öngören 09.09.1982 tarih ve 2705
sayılı yasanın yürürlüğe girmesiyle Belediyeler elektrik dağıtım hizmetlerinden çekilmiştir.
TEK 1993 yılında üretim ve iletim faaliyetlerinin dağıtımdan ayrılması sonucu TEAŞ ve
TEDAŞ olarak bölünmüştür. Ulusal iletim şebekesinin tamamlanmasından sonra, elektrik
üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticaretinin özel sektöre açılabilmesinin şartları oluşmuştur.
Elektrik Piyasası Kanunu ile birlikte 1 Ekim 2001 tarihinden itibaren iletim, üretim ve
ticaret faaliyetlerini bünyesinde toplayan TEAŞ, her bir faaliyetin farkı kamu tüzel
kişiliklerinde yer aldığı TEİAŞ (Türkiye Elektrik İletim A.Ş.), EÜAŞ (Elektrik Üretim A.Ş.) ve
TETAŞ (Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.) olmak üzere üç ayrı şirkete ayrılmıştır.
ANKARA ELEKTRİK DAĞITIM TESİS VE ŞEBEKELERİNİN TARİHÇESİ
Belediyelerce yürütülen elektrik dağıtım hizmetlerinin Türkiye Elektrik Kurumu’na
devrini öngören 09.09.1982 tarih ve 2705 sayılı yasanın yürürlüğe girmesi üzerine
01.11.1982 tarihinde kurulan Sınırlı Sorumlu İç Anadolu Elektrik Dağıtım Müessesesine bağlı
Ankara İl İşletme Müdürlüğü bünyesindeki Merkez İşletme Müdürlüğü organigramında bir
servis şefliği olarak faaliyete geçen yük dağıtım servisi, 1990 yılında müesseselerin il
bazında yeniden yapılanmaları sonucunda, Ankara Elektrik Dağıtım Müessesesi’nin bir alt
birimi olarak müdürlük düzeyinde kurulmuş ve örgütlenmiştir. Halen,Başkent Elektrik Dağıtım
AŞ Genel Müdürlüğü’nün taşra teşkilatında bir işletme müdürlüğü olarak görev ve hizmet
yürütmektedir.
Ankara’nın elektrik ile tanışması hemen hemen Başkent oluşu ile eş zamanlıdır. 1927
yılında Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile imtiyaz sözleşmesi yapan bir Alman şirketi “Ankara
Elektrik Şirketi”ni kurarak, belirlenmiş bir saha içinde Ankara şehrinin ihtiyacı olan elektrik
enerjisini üretmek ve dağıtmak görevini üstlenmiştir.
Generatör çıkış gerilimi 6.3 kV, toplam gücü 2500 kVA olan 2 adet dizel grupla
başlatılan elektrik enerjisi üretimi, dağıtımı ve ticareti 1942 yılına kadar imtiyaz şirketince
yürütülmüştür. 1942 yılında 4325 sayı ile çıkarılan yasa kapsamında Ankara Belediyesi’ne
bağlı olarak kurulan “Ankara Elektrik ve Havagazı İşletme Müessesesi”, imtiyaz şirketinden
görevi devralmıştır.1955 yılına kadar artarak gelen elektrik enerjisi ihtiyacını karşılamak
üzere Ankara Maltepe semtinde kurulmuş olan elektrik fabrikasındaki buhar türbinli ve dizel
motorlu enerji üretim gruplarıyla 25 MVA’ya ulaşan işletme gücü, şehrin dikey ve yatay imar
uygulamalarının doğal sonucu olarak artış gösteren idari, sosyal ve ticari enerji talebini
karşılayamaz hale gelmiştir. Ancak; bu durum daha önceden görülerek Sakarya nehri
üzerine kurulan Sarıyar HES’de üretilen enerji, Etibank tarafından yaptırılan 154 kV’luk
yüksek gerilimli (YG) iletim hattıyla Ankara’ya taşındığından, olası bir enerji dar boğazı
önlenmiştir.
1955 yılında servise alınan Sarıyar HES’den sağlanan elektrik enerjisi, Ankara’da
kurulan 154/34,5 kV işletme gerilimli Akköprü İndirici Transformatör Merkezi (İM)’ne
taşınmıştır. Ancak; şehirdeki mevcut Orta Gerilim (OG)’li dağıtım şebekesi 6.3 kV’luk
olduğundan, yaygın enerji ihtiyacını büyük güçte taşımaya yetersiz kalmış ve yine Etibank
tarafından yaptırılıp “Ankara Elektrik ve Havagazı İşletme Müessesesi”ne devredilen 34.5/6.3
kV işletme gerilimli:
-Hipodrom (açık + kapalı şalt),
-Dışkapı (kapalı şalt),
-Bakanlıklar (kapalı şalt),
-Cebeci (kapalı şalt),
-Maltepe (açık şalt),
transformatör (TRF) merkezlerine, Sarıyar HES’den Akköprü İM’ne getirilen enerjinin
dağıtılması gerekmiştir. Bu maksatla yeni tesis edilen 34.5 kV’luk hava hattı ve yeraltı kablo
şebekesi marifetiyle Akköprü İM’deki enerji trafo merkezlerine ulaştırılmıştır. Buralarda yeni
tesis edilmiş olan 34.5/6.3 kV’luk güç TRF’larının çıkışındaki 6.3 kV’luk fiderler üzerinden,
mevcut 6.3 kV’luk enerji dağıtım şebekesi ile bağlantılar yapılmış ve şehire Sarıyar HES’den
getirilen enerji verilmeye başlanmıştır. Teknik ve ekonomik ömrünü doldurana kadar
otoprodüktör nitelikte faaliyetini sürdüren elektrik fabrikası ise 1986 yılında hizmet dışı
kalmıştır.
Scada VE YÜK DAĞITIM İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ GÖREV VE HİZMET SINIRLARI
Yönetim kurulunun 11.07.1996 tarih ve 22/123 sayılı kararları ile onaylanıp
30.07.1997 tarih ve 96/42 sayılı genelge ile yürürlüğe giren “Görev, Yetki ve Sorumluluk
Yönetmeliği” uyarınca; 6.3-15-34.5 kV’luk OG elektrik tesis ve şebekelerini işletmek yada
işletilmesini koordine etmek, şekillenmesini yönlendirmek,
Bakım ve onarımlarını yaptırmak,
yeni tesislerin işletmeye açılmasını sağlamak, kurulu gücü 250 kW’ın üzerindeki alçak
gerilimli (AG) ve her türlü OG enerji tahsis isteklerini etüt edip, karşılama koşullarını
belirlemek, işletilen tesis ve şebekelerde her türlü koruma koordinasyonu, ölçme, muayene
ve test işlemlerini yaptırmak, kararlı ve kaliteli bir işletme için sistem yüklenme ve arızalarını
analiz etmek, gerekli yatırımları tespit ve önermektir.
Yukarıda bahsedilen görevlerden, işletme hizmeti; Ankara şehrinin başkent olma
özelliği sebebiyle 24 saat ve 3 vardiyalı çalışma düzeniyle ve yalnızca Büyük Şehir
Belediyesi mücavir alan sınırları (Gölbaşı ve Sincan İlçe merkezleri hariç.) içinde
verilebilmektedir.
SORUNLAR
Şehir merkezindeki mevcut 6.3 kV’luk OG dağıtım tesis ve şebekelerinde gözlenen
kapasite yetersizlikleri, işletme dar boğazlarına sebep olduğu gibi, müşterilerden gelen güç
tahsis isteklerini zamanında ve arzu edilen miktarda karşılanmasını engellemekte yada
kısıtlamaktadır. Üstelik; arızi yada programlı çalışmalar sebebiyle kapasite üst sınırlarında
yada aşırı yüklenme durumunda kalan dağıtım tesis ve şebekelerimizde, işletme güvenliğini
sağlamak için bazen programlı elektrik kesintileri uygulamak zorunda da kalınmaktadır. Bu
sorunlar sonucunda şirket teknik ve mali kayıplar yanında, güvene dayalı prestij
yıpranmasına da uğramaktadır.
Hizmet ve işletme etkinliğini daha hızlı ve kaliteli hale getirecek
“Scada ve
Otomasyon” teknik alt yapısı ise bir türlü oluşturulamamıştır. Bu durumda Müdürlük görev
ve hizmetlerini zorlaştıran, müşteriye sunulan enerjinin dağıtımı ile kullanımında aksama ve
kalite bozukluklarına sebep olan elektrik dağıtım sorunları mevcut işletme hizmetleri ve klasik
yöntemlerle giderilmeye çalışılmaktadır. Bu ise görevde amaçlanan kalite ve ekonomik
hedefleri tam olarak gerçekleştirilmesine mani olmaktadır.