Kaçak Akım Rölesi Paradoksu

İş güvenliği uzmanları, Bakanlık Müfettişleri kaçak akım rölesi istiyor. Evlerde yada küçük işletmelerde sorun yok olmaz ise olmaz. Ancak büyük işletmelerde, fabrikalarda kaçak akım röleleri çalışmıyor. Zaten makinelerin akımlarını karşılayacak kaçak akım rölesi yok. Mecburen Toroid trafolu kaçak akım düzeneği veya Kaçak akımlı T.M.Ş konuluyor. Bunlarının değerleri de 30mA üstü ayarlanıyor. İş güvenliği müfettişleri çoğunlukla bunu kabul ediyor. Yangın koruma var denilince olur oluyor.

Paradoks burada başlıyor eğer amaç insanı çarpılmaktan koruma ise 30mA üstü olmamalı. Onlarca makinenin bağlandığı fabrikalarda ne kadar kollara ayırsanız da 30mA mümkün olmuyor. Çoğu zaman 300mA de mümkün olmuyor. Zaten cihazın görevi insanı korumaktan çıkınca ne edem bu korumayı.

Ayrıca bir çok fabrikada kendi yangın koruma sistemi var. Yangında ilk anlar çok çok önemli hidraforun çalışması gerektiği zamanda kaçak akım devre dışı ederse sonuç daha vahim olur.

Bir çok İSG uzmanı ve Müfettiş konuyu tam bilmiyor. Bazıları TT Sistem TN sistem ... diye konuya girip daha karmaşık hale getiriyor. Amacım konunun bu işin uzmanları tarafından tartışılıp mantıklı bir öneri haline dönüştürülmesidir.

TT sistem TN sistemdeki mantık :

İÇ tesisiler yonetmeli 31. madde de;
Değişik ek: RG 30/11/1995- 22479) e)Şebeke (sistem) tiplerine göre aşağıda belirtilen koruma yöntemleri uygulanabilir:
TN Sistemi: Aşırı akıma karşı koruma (sistemin her üç şeklinde), hata akımı koruması (TN-S sisteminde).
TT Sistemi: Aşırı akıma karşı koruma, hata akımı koruması, hata gerilimi koruması.
İT Sistemi: Aşırı akıma karşı koruma, hata akımı koruması, hata gerilimi koruması, yalıtım kontrolü.


yani trafosu olan işletme TT sistemi TN ye çevirir ise KAKR kullanmak zorunda kalmıyor

TT deki hesap 50V / Ia

TN deki hesap 230 V / Ia

KAKR ile hesapta 50V / 30 mA 1666 ohm yani mantık hesabın tutması gibi geliyor uygulamada çünkü hesaplar tutmuyor .

TT sistemde kaçak akım rölesi gereksiz açmalarını önlemek için;
1- Sisteme uygun tipte kaçak akım rölesi kullanmalısınız (AC sınıf, A sınıf, Si tip SiE tip)
2- Kaliteli marka kaçak akım rölesi kullanmalısınız.
3- Tesisatınızdaki kabloların izolasyon kaçak değerleri fazla olmamalı.
4- 30mA açma eşikli röle sayısı mümkün olduğunca fazla sayıda olup fazla bölgeye ayrılmalı. Sağlıklı bir linyede 1mA kaçağın kabul edilebilir değerde olduğunda bölgelere ayırma hususunun ne kadar önemli olduğu anlaşılacaktır. Arızayı bulma ve onarma açısından da bu son derece önemlidir.
5- Son kullanıcı panolarında 30mA koruma eşikli röle kullanmalıyız, buna bağlı panoda 300mA yangın koruma rölesi kullanılır. 200-250A üzeri panolarda toroid+röle kullanılmasının sebebi hem kaçak akımların birikimnden dolayı değerinin büyümesi hemde sellektiviteyi sağlamak içindir. Bu sorunun çözümüde yine bölgelere ayırmaktır.
TN sistemde kaçak akım rölesinin bağlanabileceği ve bağlanamayacağı alt sistemleri vardır. Kaçak akım kullanmak istenmiyorsa çevrim empedansı değerlerinin uygunluğu önem kazanır.

Öncelikle 17 Temmuz 2013 tarihli resmi gazetede yayınlanan "İş yeri Bina ve Eklentilerinde alınacak Sağlık ve güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik" Elektrik tesisatı bölümü 8 Maddesi : "İş yerinin ana pano ve tali elektrik panolarında seçicilik ilkesine uygun kaçak akım rölesi (artık akım anahtarı) tesis edilir." diyerek.
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/07/20130717-2.htm

2001 Tarihli Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği
2000 Tarihli Elektrik Kuvvetli akım tesisleri yönetmeliği ve
1984 Tarihli Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği hükümlerini bağlayıcı bir şekilde K.A.R a mahkum etmiştir.

Dolayısı ile Kaçak anında benim T.M.Ş im atacak şekilde tesis dizayn ettim veya Ben Yalıtılmış sistem kullanıyorum şeklinde şebeke tiplerini anlatmak İş güvenliği uzmanlarının kafasını karıştırsa da. İş Müfettişleri artık bunu kabul etmiyor. Çünkü en son yönetmelik gayet net.

Ayrıca Yalıtılmış şebekeler ile kaç tane elektrikçi nerede karşılaşacak. Yada topraklama ve Manyetik şalterlere güvenerek İnsan hayatı riske atılabilir mi?

Sn @edremit teşekkürler...
Forum üyelerinden @DOGAN__ arkadaşımız Konunun duayenlerinden olan Sn İsa ILISU'dan geçenlerde EMO'da topraklama seminerine katılmıştı, kendisine Üstadın hangi sistemi avantajlı bulduğunu önerdiğini sorar mısın diye rica etmiştim. Hoca da önemli olan şartların sağlanması diyerek yuvarlak bir mesaj vermiş.
Bizim yönetmelikler eski olduğu için yeni düzenlenen iş güvenliği, binaların yangından korunması, vb. yönetmelik maddeleri ön plana çıkıp etkinliğini göstermekte !

Akademisyenler kendini övmekten başka bir işe yaradığını düşünmüyorum açıkçası

Tüm akademisyenler için söylemek doğru olmaz. Cebinden para harcayarak bir şeyler yapmaya çalışanları tanıyorum. Ne yazık ki çoğunluğu için haklısınız.

Son yönetmelik açık K.A.R gerekli. Topraklama sistemlerini kargaşasını bir kenara bırakalım. Çoğumuzun kullandığı hepimizin bildiği 3 Faz + 1 Nötr + Toprak çekilen makine veya tesislerden bahsediyorum.

Örneğin Bir fabrika kurduk Toroid trafolu K.A.R sistemi planladık İyi marka şalterler kullandık. 8-10 tane çıkışın her birinde bu sistem var. Madem ki şart özenerek ve para harcayarak güzel bir iş yaptık. Hata yangın hidraforunu ayırıp K.A.R siz ayrıca tesis ettik. Makineleri kurduk bazı hatlarda 1 Adet, bazı hatlarda 8-10 Adet makine çalışıyor.

Çok makine çalışan hatta zaten 30 mA tutmadı. PLC ile çalışan komplike ağaç işleme makinelerinden 10 Adet var. Bir almaçta 1mA kaçak akım normal kabul edilirken onlarca hatta yüzlerce elektiriksel ekipmanı olan bir makinde 30 mA çalışmaması gayet doğal.

Ne olacak şimdi ? "Yönetmelikte seçicilik ilkesine uygun" diye bir ibare var dolayısı ile uygun hale getirelim dedik. Ayarlı olan kaçak akım ayarları ile oynayıp 30mA i 300mA hatta tutmaz ise 1A- 2-A ... (ayarda imkan ne ise) yaptık. Bu çarpılan bir insanı korur mu ? Korumaz Hiç olmaz ise yangın koruma olarak işe yararmış. Yani CANI KORUYAMADIK BARİ MALI KORUYALIM; Konutlar, Apartmanlar için belki ben sanayi tesislerinden bahsediyorum. Çalışma bakanlığı, İş güvenliği müfettişlerinin bir çoğu işin farkında ama ne yapılması gerekiyor kimse doğru düzgün bilmiyor. Ne yapmamız gerekir...

Risk anlatıldığı ve abartıldığı boyutlarda değil. En büyük riskin ana pano şasesinde olduğu görülüyor.
1- Panomuzun şasesi topraklı.
2- Ana pano gibi amperajı yüksek elektriksel koruma elemanları var ve biz toroid+röle sisteminde ayarladığımız atıyorum 1-1,5-2A gibi değerinde altında seyreden ve sürekli ! bir kaçağın oluşması gibi milyarda bir riskten bahsediyoruz.
3- Kaldı ki ayarlanan röle eşik değerinin en az yarısına yakın hatta fazla kısmı dağıtım hattı kablo izolasyon doğal kaçaklarının toplamıdır.
4- Özetle Ayarlanan değerin yarısı veya daha azı bir değerde ve sürekli bir kaçak olacak ve o zaman diliminde panoya birisi çıplak elle temas edecek.
5- Diyelim ki böyle trilyonda bir ihtimalde risk oluştu. Bu durumda da panoya müdahale eden adamın ! ayaklarının çıplak ve yere(toprağa) direk temasta olduğunu düşünelim. Topraklama direnci 5ohm diyelim, 1000ohm ile 3000ohm arası bir vücut direncinin paralele girmesinden bahsediyoruz.

Uzun lafın kısası pano bölmelerine yetkilisi haricinde müdahale engellenirse, panoya müdahaleye yetkili elektrikçi izole ayakkabı giyerse, pano altlarına izole halı kullanılırsa hiç birşey olmaz. Bu güne kadar bahsi geçen riskle ilgili bir kaza olayı kayıtlara geçmemiştir.

İç tesisler yonetmeliği kakr 18 madde de geçer ve 30-300 mA gibu bir deger yoktur ve yonetmelikte bununla ilgili degerler 64. Madde de gecer orada da 0.5 -1 A gibi degerler vardir
Panolarsa dolayli dokunma onlemleri alinmalidir.
Sistemin dokunma gerilimini 50V un altina cekerseniz kakr ne ihtiyaç yoktur.

İlgilenenlere teşekkür ederim bunu bir de İş güvenliği uzmanlarına / müfettişlere anlatabilsek .....

Topraklama değerlerim 0,5 ohm civarında. Her panoya hem galveniz şerit ile temel topraklama hem de besleme kablosu ile bakır tel topraklama bağlanmıştır.

Bir hatta 10 taneden fazla komplike makine olduğu için K.A.R tutmuyor. Ayrıca tutsa bile bir makinedeki küçücük bir motorun yanması yada basit bir kablo sıyrılması nedeni ile K.A.R ın açtırarak bütün makineleri devre dışı etmesini istemiyorum. Kendi korumaları var bunlar açıyor.

Altta topraklama ölçüm raporunun ilgili sayfası var. Yük altında ölçüm yapıldığı için trafo işletmesi diğerlerinden biraz yüksek çıktı.