Klavyeah
Üye
- Katılım
- 28 Ağu 2006
- Mesajlar
- 269
- Puanları
- 1
- Yaş
- 39
1-Yabancı uyartımlı dinamolar:
Kutup bobinleri dışardan bir üreteç tarafından uyartılan dinamolara yabancı uyartımlı dinamolar denir. Bu yabancı aynak, bir doğru akım üreteci olup, pil, akümülatör veya diğer bir doğru akım dinamosu olabilir. Şekil:67 de yabancı uyartımlı dinamonun bağlantı şeması görülmektedir.
Bütün doğru akım makinelerinde endüvi uçları A-B harfleri ile belirtilir. Yabancı uyartımlı dinamolarda kutup sargı uçları I-K ile, şayet makinede yardımcı kutup varsa, bunun uçları da G-H harfleri ile gösterilir. Endüvinin B ucu ile, yardımcı kutbun G ucu makine içinde birleştirilip makine eklenmesine H ucu çıkarılır.
Doğru akım dinamolarında dinamonun ürettiği gerilimi istenilen değere ayarlamak için, uyartım direnci(reostası) denilen bir direnç kutusu bulunur. Uyartım direnci,şekil:35 de görüldüğü gibi, kutup sargılarına seri bağlanmıştır. Bu direncin değerini azaltıp çoğaltarak, kutuplardan geçecek (Im) akımını, dolayısıyla kutupların manyetik alanını ayar ederiz. Kutupların doğurduğu ( ) akısı değiştirilerek, E=K. .n formülüne göre dinamonun gerilimi ayar edilir.
Şekil:25-Yabancı uyartımlı dinamonun devreye bağlanması.
Bütün uyartım devresi dirençlerinde genellikle üç uç bulunur. Bu uçlar t,s,q harfleriyle belirtilir.
Dinamo gerilimini sıfır yaparken uyartım akımının ani kesilmesi endüktansı çok yüksek olan kutup bobinlerinde büyük değerde öz endükleme e.m.k.i doğmasına neden olur. Bu e.m.k. direnç kontaklarını bozabileceği gibi, kutup sargılarının içinde atlama ve kısa devrelere yol açar. İşte bu öz endükleme e.m.k nin zararlarını önlemek için q ucu kullanılır. Uyartım akımı kesilirken s sürgü kolu q ye basarak sargıyı kısa devre eder. Sargıda meydana gelen e.m.k. ten dolayı devreden bir akım geçişi olur. Böylece öz endükleme e.m.k inin sönmesine ve herhangi bir zarara yol açmasına engel olur.
Yabancı uyartımlı dinamoları daha iyi anlamak için boş çalışma ve dış karakteristiklerini görelim:
a-Yabancı uyartımlı dinamo boş çalışma karakteristiği:
Bir dinamonun boş çalışma karakteristiği diye; Devir sayısı (n) sabit ve dış devreden çekilen akım sıfırken (I=0),uyartım akımı(Im) ile kutup gerilimi (E) arasındaki bağıntıya denir.
Bu tanım, bütün doğru akım dinamoları için aynıdır. Bu çalışmaya yüksüz çalışma da denir.
Deney için şekil:68 deki bağlantı yapılır. Dinamo gerilimini ölçmek için A-H uçlarına bir voltmetre bağlanır. Voltmetrenin gösterdiği değer, dinamo boşta çalıştığına göre, endüvide endüklenen e.m.k tir.
Uyartım devresine bağlanan ampermetre ile de, uyartım direnci ayar edilerek, uyartım devresinden geçirilen uyartım akım (Im) ölçülür.
Deneyin yapılışı:
Uyartım devresi uçları açıkken,dinamo motor aracılığı ile normal devir sayısına kadar döndürülür. Devir sayısının deney süresince sabit kalmasına dikkat edilir.
Dinamo normal devrinde dönerken ve uyartım devresi açıkken voltmetre bir değer gösterir. Voltmetrenin gösterdiği bu değer çok küçüktür ve adına remenans gerilimi denir. Uyartım devresinden hiç akım geçmediği halde,dinamonun gerilim vermesinin nedeni şöyle açılanabilir:
Dinamonun daha önceki çalışmalarından dolayı, kutuplarında çok az da olsa bir mıknatısiyet kalır. Biz bunun adına artık mıknatısiyet diyoruz. İşte bu artık mıknatısiyetten dolayı, hareket halindeki endüvi iletkenkerinde bir miktar gerilim endüklenir. Dinamo daha önce hiç çalışmamışsa, artık mıknatısiyeti olamayacağından, remenans geriliminin değeri sıfırdır.
Uyartım direncnin tamamı devrede iken,uyartım devresi anahtarı kapatılır ve devreden akım getirilir. Ampermetre bir değer gösterirken, voltmetrenin de değerinin yükseldiği görülür.
Dinamoda endüklenen e.m.k. in artmasının nedeni açıktır. Çünkü, endüvide endüklenen e.m.k. E=K. .n dir. Uyartım devresinden geçen (Im)uyartım akımı artınca,ana kutupların manyetik alanı ( ) artar. Dolayısıyla formüle göre (E) e.m.k.i de artar.
Uyartım direnci kademe kademe devreden çıkartılır. Her kademede (Im) ve (E)nin yeni değerleri bir çizelgeye kaydedilir.
Uyartım direnci hiçbir zaman geriye doğru alınmamalıdır.Daima devreden direnç çıkacak şekilde hareket edilmelidir.
Uyartım akımı arttıkça (E) e.m.k. i de artıyordu. Fakat uyartım akımının belirli bir değerinden sonra (E) nin artışı azalır ve nihayet durur. Bundan sonra uyartım akımı ne kadar artırılırsa artırılsın endüvinin e.m.k. i (E) artmaz. Çünkü ana alan kutuplarında doyma olmuştur. Yani (Im) nin artması ile ( ) artmaz dolayısıyla (E) sabit kalır.
Doyum noktasına çıkıldıktan sonra,devreye tekrar yavaş yavaş uyartım direnci sokulur.(Im) nin yeni değerleri için (E) değerleri alınır ve çizelgeye kaydedilir.
Çizelgeye kaydedilen bu değerler,yatay eksen (Im) uyartım akımını,düşey eksen endüvide endüklenen (E) e.m.k. ini gösterecek şekilde grafiği çizilecek olursa eğrileri elde ederiz.
2 numaralı eğriye iniş eğrisi adı verilir. Uyartım akımı azaltılırken elde edilen değerlerle de bu eğri çizilir. Çıkış eğrisi ile iniş eğrisinin üst üste gelmeyişinin nedeni,artık mıknatısiyetten dolayı dönüşteki ( )nin artmış olmasıdır.
Pratikte bu iki eğri yerine,ikisinin ortalaması olan 3 numaralı eğri kullanılır.
Yabancı uyartımlı dinamo daha önce hiç çalışmadıysa,1 numaralı eğri tam sıfır noktasından başlar. Çalıştıysa,artık mıknatısiyetten dolayı, remenans gerilimi kadar yukarıdan başlar. Dönüşte elde edilen remenans gerilimi,başlangıçtakinden daha fazladır. Çünkü artık mıknatısiyet zamanla değerinden kaybetmiştir. Bu nedenle,arka arkaya yapılan boş çalışma deneylerinde,çıkış ve iniş eğrileri hemen hemen üst üste çıkar.
b-Yabancı uyartımlı dinamonun dış karakteristiği:
Yabancı uyartımlı dinamonun dış karakteristiği diye
evir sayısı (n) ve uyartım akımı (Im) sabitken,yük akımı (I) ile kutup gerilimi (U) arasındaki bağıntıya denir.
Dış karakteristik deneyinin yapılabilmesi için şekil:38 deki bağlantı yapılır. Dinamo devresine voltmetre,ampermetre ve dinamoyu yüklemek için bir yük direnci bağlanır. Uyartım devresindeki ampermetre devreden geçen akımı kontrol etmek için konmuştur.
Kutup bobinleri dışardan bir üreteç tarafından uyartılan dinamolara yabancı uyartımlı dinamolar denir. Bu yabancı aynak, bir doğru akım üreteci olup, pil, akümülatör veya diğer bir doğru akım dinamosu olabilir. Şekil:67 de yabancı uyartımlı dinamonun bağlantı şeması görülmektedir.
Bütün doğru akım makinelerinde endüvi uçları A-B harfleri ile belirtilir. Yabancı uyartımlı dinamolarda kutup sargı uçları I-K ile, şayet makinede yardımcı kutup varsa, bunun uçları da G-H harfleri ile gösterilir. Endüvinin B ucu ile, yardımcı kutbun G ucu makine içinde birleştirilip makine eklenmesine H ucu çıkarılır.
Doğru akım dinamolarında dinamonun ürettiği gerilimi istenilen değere ayarlamak için, uyartım direnci(reostası) denilen bir direnç kutusu bulunur. Uyartım direnci,şekil:35 de görüldüğü gibi, kutup sargılarına seri bağlanmıştır. Bu direncin değerini azaltıp çoğaltarak, kutuplardan geçecek (Im) akımını, dolayısıyla kutupların manyetik alanını ayar ederiz. Kutupların doğurduğu ( ) akısı değiştirilerek, E=K. .n formülüne göre dinamonun gerilimi ayar edilir.
Şekil:25-Yabancı uyartımlı dinamonun devreye bağlanması.
Bütün uyartım devresi dirençlerinde genellikle üç uç bulunur. Bu uçlar t,s,q harfleriyle belirtilir.
Dinamo gerilimini sıfır yaparken uyartım akımının ani kesilmesi endüktansı çok yüksek olan kutup bobinlerinde büyük değerde öz endükleme e.m.k.i doğmasına neden olur. Bu e.m.k. direnç kontaklarını bozabileceği gibi, kutup sargılarının içinde atlama ve kısa devrelere yol açar. İşte bu öz endükleme e.m.k nin zararlarını önlemek için q ucu kullanılır. Uyartım akımı kesilirken s sürgü kolu q ye basarak sargıyı kısa devre eder. Sargıda meydana gelen e.m.k. ten dolayı devreden bir akım geçişi olur. Böylece öz endükleme e.m.k inin sönmesine ve herhangi bir zarara yol açmasına engel olur.
Yabancı uyartımlı dinamoları daha iyi anlamak için boş çalışma ve dış karakteristiklerini görelim:
a-Yabancı uyartımlı dinamo boş çalışma karakteristiği:
Bir dinamonun boş çalışma karakteristiği diye; Devir sayısı (n) sabit ve dış devreden çekilen akım sıfırken (I=0),uyartım akımı(Im) ile kutup gerilimi (E) arasındaki bağıntıya denir.
Bu tanım, bütün doğru akım dinamoları için aynıdır. Bu çalışmaya yüksüz çalışma da denir.
Deney için şekil:68 deki bağlantı yapılır. Dinamo gerilimini ölçmek için A-H uçlarına bir voltmetre bağlanır. Voltmetrenin gösterdiği değer, dinamo boşta çalıştığına göre, endüvide endüklenen e.m.k tir.
Uyartım devresine bağlanan ampermetre ile de, uyartım direnci ayar edilerek, uyartım devresinden geçirilen uyartım akım (Im) ölçülür.
Deneyin yapılışı:
Uyartım devresi uçları açıkken,dinamo motor aracılığı ile normal devir sayısına kadar döndürülür. Devir sayısının deney süresince sabit kalmasına dikkat edilir.
Dinamo normal devrinde dönerken ve uyartım devresi açıkken voltmetre bir değer gösterir. Voltmetrenin gösterdiği bu değer çok küçüktür ve adına remenans gerilimi denir. Uyartım devresinden hiç akım geçmediği halde,dinamonun gerilim vermesinin nedeni şöyle açılanabilir:
Dinamonun daha önceki çalışmalarından dolayı, kutuplarında çok az da olsa bir mıknatısiyet kalır. Biz bunun adına artık mıknatısiyet diyoruz. İşte bu artık mıknatısiyetten dolayı, hareket halindeki endüvi iletkenkerinde bir miktar gerilim endüklenir. Dinamo daha önce hiç çalışmamışsa, artık mıknatısiyeti olamayacağından, remenans geriliminin değeri sıfırdır.
Uyartım direncnin tamamı devrede iken,uyartım devresi anahtarı kapatılır ve devreden akım getirilir. Ampermetre bir değer gösterirken, voltmetrenin de değerinin yükseldiği görülür.
Dinamoda endüklenen e.m.k. in artmasının nedeni açıktır. Çünkü, endüvide endüklenen e.m.k. E=K. .n dir. Uyartım devresinden geçen (Im)uyartım akımı artınca,ana kutupların manyetik alanı ( ) artar. Dolayısıyla formüle göre (E) e.m.k.i de artar.
Uyartım direnci kademe kademe devreden çıkartılır. Her kademede (Im) ve (E)nin yeni değerleri bir çizelgeye kaydedilir.
Uyartım direnci hiçbir zaman geriye doğru alınmamalıdır.Daima devreden direnç çıkacak şekilde hareket edilmelidir.
Uyartım akımı arttıkça (E) e.m.k. i de artıyordu. Fakat uyartım akımının belirli bir değerinden sonra (E) nin artışı azalır ve nihayet durur. Bundan sonra uyartım akımı ne kadar artırılırsa artırılsın endüvinin e.m.k. i (E) artmaz. Çünkü ana alan kutuplarında doyma olmuştur. Yani (Im) nin artması ile ( ) artmaz dolayısıyla (E) sabit kalır.
Doyum noktasına çıkıldıktan sonra,devreye tekrar yavaş yavaş uyartım direnci sokulur.(Im) nin yeni değerleri için (E) değerleri alınır ve çizelgeye kaydedilir.
Çizelgeye kaydedilen bu değerler,yatay eksen (Im) uyartım akımını,düşey eksen endüvide endüklenen (E) e.m.k. ini gösterecek şekilde grafiği çizilecek olursa eğrileri elde ederiz.
2 numaralı eğriye iniş eğrisi adı verilir. Uyartım akımı azaltılırken elde edilen değerlerle de bu eğri çizilir. Çıkış eğrisi ile iniş eğrisinin üst üste gelmeyişinin nedeni,artık mıknatısiyetten dolayı dönüşteki ( )nin artmış olmasıdır.
Pratikte bu iki eğri yerine,ikisinin ortalaması olan 3 numaralı eğri kullanılır.
Yabancı uyartımlı dinamo daha önce hiç çalışmadıysa,1 numaralı eğri tam sıfır noktasından başlar. Çalıştıysa,artık mıknatısiyetten dolayı, remenans gerilimi kadar yukarıdan başlar. Dönüşte elde edilen remenans gerilimi,başlangıçtakinden daha fazladır. Çünkü artık mıknatısiyet zamanla değerinden kaybetmiştir. Bu nedenle,arka arkaya yapılan boş çalışma deneylerinde,çıkış ve iniş eğrileri hemen hemen üst üste çıkar.
b-Yabancı uyartımlı dinamonun dış karakteristiği:
Yabancı uyartımlı dinamonun dış karakteristiği diye
evir sayısı (n) ve uyartım akımı (Im) sabitken,yük akımı (I) ile kutup gerilimi (U) arasındaki bağıntıya denir.Dış karakteristik deneyinin yapılabilmesi için şekil:38 deki bağlantı yapılır. Dinamo devresine voltmetre,ampermetre ve dinamoyu yüklemek için bir yük direnci bağlanır. Uyartım devresindeki ampermetre devreden geçen akımı kontrol etmek için konmuştur.
