Yüksek Gerilim Hakkında Tüm Bilgiler Buraya

[Burçin ERİŞEN]

İlk baştan başlıyım dedım (yg-og) de (ac ve dc) kullanımından başlayalım istersenız

DOĞRU AKIM

Birim zaman içinde yönü ve şiddeti (değeri) değişmeyen akıma doğru akım denir


DOĞRU AKIMIN ÇEŞİTLERİ VE KAYNAKLARI

1- Tam Doğru akım kaynakları
a- Aküler ( Depo )
b- Piller ( Depo )
2- Doğrultulmuş dalgalı dogru akım kaynakları
a- Redresörler ( Üreteç )
b- Doğru akım dinamoları (Üreteç )

1- Tam Doğru Akım

Tam doğru akım pil ve akülerden elde edilir. Bunlar aynı zamanda Doğru Akım depo edebilen cihazlardır.

2- Doğrultulmuş Dalgalı Akım

Akımın zamanla değişimini gösteren eğri zaman aralıklarında tamamen aynı şekilde değişiyorsa ve yönü daima aynı kalıyorsa bu akıma doğrultulmuş dalgalı doğru akım denir. Dinamo ve redresör çıkışlarından elde edilir.


SİSTEMDE DOĞRU AKIMIN KULLANILDIĞI DEVRELER

Koruma Devreleri

Üretim santrallarında ve trafo merkezlerinde korumalar röleler vasıtasıyla yaptırılır. Röleler çalıştığı zaman kontaklarında hazır bulunan Doğru Akım yardımcı röleleri besleyerek kontakları üzerinden kesicileri açtırır.

Örnek
- Hat korumaları (aşırı akım, mesafe koruma )
- Bara korumaları (Bara diferansiyel, toprak koruma, faz uyuşmazlığı)
- Trafo korumaları (diferansiyel, termik, bucholz koruma vs.)
- Fider korumaları (aşırı akım, toprak koruma ) sayılabilir

Kumanda Devreleri
Üretim santrallarında ve trafo merkezlerinde alternatif akım olsun veya olmasın kesicilerin kapama ve açma devreleri ile bazı tip kesicilerin kurma motorları doğru akımla çalışır. Kesici ve ayırıcıların yakından veya uzaktan elektriki kumandaları doğru akımla yaptırılır.

Sesli ve Işıklı Sinyal Sistemi
Teçhizatta herhangi bir arıza durumunda arızanın cinsine göre zil ya da korna çalar. Arızanın cinsi kumanda panosunda ışıklı sinyal olarak görülür.
Not : Sesli sinyalin arıza olduğunu, ışıklı sinyal de arıza yerini gösterir.

Kilitleme Devreleri
Sistemdeki elektriki kilitlemelerde doğru akım kullanılır. Kesici ile ayırıcı arasında, ayırıcı ile ayırıcı arasında ve kesici ile hücre kabini arasında kullanılır.

Doğru Akım Acil Aydınlatmaları
Üretim santrallarında ve trafo merkezlerinde alternatif akım kesildiğinde işletme teknisyenin rahat çalışabilmesi için doğru akım sisteminde bulunan lambalar devreye girer.
Not : trafo merkezlerinde doğru akım acil aydınlatma alıcıları akülerin deşarjında da kullanılmaktadır.

Muhabere Sistemleri (48 V. )
Yük dağıtım merkezleri ile üretim santralları ve trafo merkezleri arasındaki haberleşmeyi sağlamak amacına yöneliktir.
Muhabere sistemleri 48 V doğru akımla çalışır.

DOĞRU AKIMIN ÖNEMİ
Trafo merkezlerinde ve üretim santrallerinde kullanılmaya hazır ve istenilen özelliklere sahip doğru akım (DA) Elektrik enerjisini temin eden bir teçhizat topluluğudur.
Alternatif akımı (AA) depo etmek mümkün değildir. Doğru akımı ise depolamak mümkündür. Aynı zamanda doğru akımda kullanılan röle, yardımcı röle vb. cihazların çalışmaları sessiz ve boyutları da küçüktür.
Alternatif akım servis trafosundan temin edilmektedir. Arıza anında işletme gerilim değerinin koruma ve kumanda cihazlarının çalışma gerilim değerinin altına düşmesi veya kesilmesi durumunda bu cihazlar istenilen şekilde çalışmayacaktır. Bu nedenle üretim santrallarında ve trafo merkezlerinde doğru akıma ihtiyaç vardır.

AKÜLER
Doğru akım elektrik enerjisini kimyasal enerji olarak üzerine depo eden ve istenildiği zaman kimyasal enerjiyi doğru akım elektrik enerjisine çevirerek iade eden cihazlara akü denir.


Aküler ikiye ayrılırlar
A – Kurşun asitli aküler
B – Alkalinli aküler

Kurşun Asitli Aküler

a- Traksiyoner (Cer) Aküler
Bu akülerin kapları sarsıntılara dayanıklıdır. Kapalı yerlerde çalışan araçlarda kullanılır ( İndirme bindirme yapan araçlar ). Cer akımlarına dayanıklıdır. Bunların giriftleri vidalıdır. Deşarj olunca vidaları sökülür, akü çıkarılıp şarj edilir. Tekrar yerine takılıp vidalanır. Ömürleri bir ile üç yıl arasındadır.

b- Starter (Yol Verme) Aküler
Akü kapları ve plakalar, yol verme akımına ve sarsıntılara dayanıklı olarak imal edilir. Sık sık doldurulup boşaltılmaya (şarj-deşarj) uygundur. Bu akülere oto aküleri de denir, ömrü bir ile üç yıl arasındadır.

c- Stasyoner (Sabit Tesis) Aküleri
Trafo merkezlerinde ve üretim santrallarında kullanılan akülerdir. Bu aküler ömrü boyunca yeri değiştirilmeden kullanılır. Sürekli olarak şarjlı bulundurulur. İç deşarjdan dolayı düşecek gerilimi sağlamak için devamlı tampon şarjda tutulur. Traksiyoner ve starter aküler gibi çok yüksek akımlarda çalıştırılmazlar. Ani akımlara dayanıklı değildir. Ömürleri beş ile on beş yıl arasındadır.

Sıvama Tip Plakalı Aküler
Kurşun iskelet üzerine özel karışımlı kurşun oksit macunu (mürdesenk ve sülyen) sıvanarak elde edilir. Plakalar ızgara şeklindedir. Bütün akülerde kullanılır. Plakalar starter akülerde ince olup, diğerlerinde kalın yapılır. Bu tip aküler anma kapasitesine belirli şarj ve deşarj işleminden sonra ulaşabilmektedir.

Plante Tipi Plakalı Aküler
İskelet saf kurşundan preslenerek yapılır. Plaka yüzeyi çok ince kurşun kanatçıklar, girinti, çıkıntı, oluklar yapılarak veya ızgaranın gözlerine spiral şeklinde kurşun şeritler yerleştirilerek imal edilip asitle temas yüzeyi arttırılır. Bu aküler çok uzun ömürlü olup, maliyeti çok pahalıdır.

Tüpçüklü Tip Plakalı Aküler
Bu akülerde pozitif plaka tüplü, negatif plaka ise sıvama tiplidir. Pozitif plaka iskeleti bir taşıyıcı üzerinde birleştirilmiş, yuvarlak çubuklardan meydana gelmiştir. Aktif maddenin konulabilmesi için, bu çubukların dışına karışımı içinde tutacak izolasyon maddesi geçirilir. Bu tip aküler ilk şarj ve deşarj da anma kapasitesine ulaşır. Trafo merkezlerinde ve üretim santrallarında kullanılan kurşun asitli aküler görev itibarıyla stasyoner, plaka yapısı itibarıyla tüpçüklü tiptir.

Akü Kabı
Akü plaka ve parçalarının ağırlığını taşıyabilecek özellikte, aside dayanıklı, sert lastikten, kauçuktan preslenerek yapılır. Ayrıca polipropilen ve camdan yapılan tipleride vardır. Akü kabının üzerinde marka, kapasite, eleman gerilimi, elemandaki plaka sayıları ve imal tarihi bilgileri bulunur.

(+) ve (-)Plakalar

İçine Antimuan katılarak sertleştirilmiş kurşundan presleme veya döküm suretiyle yapılır (-) plakanın ömrü (+) plakadan uzun olduğu için daha ince yapıdadır.
Çünkü reaksiyonlar daha çok pozitif plakada olmaktadır. Plakalar imal edilirken daima (-) plaka (+) plakadan bir fazla yapılır.
(+) plaka:
Kurşun kafes üzerine bir ölçek mürdesenk üç ölçek sülyenin sülfürik asitle karıştırılmasından elde edilen macun sürülür.
(-) plaka:
Kurşun kafes üzerine üç ölçek mürdesenk bir ölçek sülyenin sülfürik asitle karıştırılmasından elde edilen macun sürülür.

Separatörler
(+) ve (-) plakaları birbirinden ayıran PVC den yapılmış bir yüzü kanallı (ripli) aside dayanıklı yalıtkan levhalardır. Seperatörlerin kanallı yüzü pozitif plakaya bakacak şekilde ve düşey olarak yerleştirilir.Dökülen aktif maddenin bu kanallar vasıtasıyla daha kolay dibe inmesini sağlar.

Elektrolit
Sülfürik asitle saf su karışımıdır.Akü içerisindeki kimyasal reaksiyona katılır. Bunun için 3 ölçek saf su ile 1 ölçek sülfürik asit karıştırılarak elde edilir.

Elektrolit hazırlanırken kesinlikle asidin üzerine su konulmaz.
Akülere hiçbir zaman elektrolit ilavesi yapılmaz, yalnız saf su ilavesi yapılmalıdır

Kutup Başları (bağlantı uçları )
Elemanların birbirleri ile bağlantılarını sağlayan sonra batarya dışına çıkan kurşundan yapılmış (+) ve (-) uçlardır. Bunlara pol başları da denir. Pozitif kutup başı negatif kutup başından biraz daha kalın yapılıdır.

Hücre Kapakları
Eleman gözlerinin üstüne yerleştirilir. Sert plastikten yapılmış olup şarj ve deşarj anında serbest gaz çıkmasını sağlar ve elektrolite saf su ilavesi için kullanılır.

Akü odasında bulunması gereken malzemeler

1 - Bomemetre veya hidrometre
2 - Eleman voltmetresi
3 - Termometre
4 - Cam boru
5 - Lastik eldiven
6 - Lastik önlük
7 - Lastik çizme
8 - Gözlük
9 - Saf su ilavesi için ölçek ve kaplar
10 - Vazelin yağı
11 - Timsah başlı kısa devre kablosu
12 - Çamaşır sodası

Akülerde Deşarj

Akülerde deşarj, akünün yük altında boşaltılması olayıdır. Bu işlem;
- Kapasitesi 100 Ah’a kadar olan aküler,kapasitesinin 1/10 akımı ile
- Kapasitesi 100 - 300 Ah olan aküler, kapasitesinin 1/15 akımı ile
- Kapasitesi 300 Ah’den fazla olan aküler, kapasitesinin 1/20 akımı ile deşarj edilir.

Deşarja başlamadan önce ve deşarj sırasında her saat başı yoğunluk (bome), gerilim ve sıcaklık değerleri alınır. Eleman gerilimi 1,8 Volta, yoğunluk 1,160 gr/cm³ (20 bome)’ye düştüğünde deşarja son verilir. Deşarj sonunda aküler 30-120 dk. dinlendirilir. Deşarj olmuş bir akü 12 saatten fazla deşarjlı durumda bekletilmemelidir. Çünkü plakalarda bulunan kurşun sülfat sertleşir

Aküde deşarj sonu değerleri

Eleman gerilimi = 1,8 volt
Yoğunluk = 1,160 gr /cm³
Bome = 20 bome
(+) plaka = Pb SO4
(- ) plaka = Pb SO4
Elektrolit = % 15 asit % 85 i saf su

Normal Şarj
Akü kapasitesinin 1/20’si akımla yapılan şarjdır. Deşarj olmuş bir aküye yapılan şarj işlemidir.
Şarja başlamadan önce bütün elemanların
gerilim, yoğunluk ve sıcaklık değerleri alınıp seviye kontrolleri yapılır.

Şarj sonu tespit işlemi
- Elemanlardan serbest gaz çıkması (kaynama),
- Eleman gerilimi 2.4 Volt veya daha yüksek olması,
- Yoğunluk ve gerilim yükselmesinin son 2 saat içerisinde sabit kalması veya değerlerinin değişmemesi
- Pozitif plaka koyu kahverengi , negatif plaka ise sünger konumunda gri renge dönüşmesi sonucunda akü tam olarak şarj olmuş demektir.

Günlük Bakım
a- Akü odası havalandırılır,
b- Redresör servis harici edilir,
c- Pilot elemanlara ait yoğunluk, gerilim ve sıcaklık değerleri alınır,
d- Elektrolit seviyeleri gözle kontrol edilir.
e- Akülerin kutup başları, bağlantı noktaları, kapakları vs. kontrol edilir,
f- Redresör otomatik konumda servise alınır.

Redresörlerin parçaları

1-Trafo : Redresördeki görevi; doğru akımda istenilen AA gerilimi elde etmek için kullanılır.
2-Redresör doğrultma elemanları :
Diyot : Alternatif akımın doğru akıma dönüştüren elemanlardır.
Kondansatör : Periyot boşluklarını şarj, deşarj olarak doldurulmasını sağlarlar.
3- Ölçü aletleri : Redresörün çıkış gerilim ve akımını ölçmek için kullanılan Voltmetre ve Ampermetredir.
4- Sinyal lambaları : Redresörün konumunu ve çalışıp çalışmadığını gösterir.
5- Ana şalter : Redresörü servise alan veya çıkartan elektro – statik elemandır.

Doğru Akım Arızaları
1 - Doğru Akım Kaçak Sinyalleri
2 - Yardımcı Servis Doğru Akım Kesik
Sinyali
3 - Genel Doğru Akım Kesik Sinyali

Doğru Akım Kaçak Sinyalleri

Trafo merkezi ve üretim santralarında Doğru Akım kaçaklarının nedeni genelde izolasyon bozukluğudur. Bir ucun direkt gövdeye teması sonucu oluşur. Doğru Akım kaçak akım değeri, kaçağın oluştuğu bölgenin direnci ile doğru orantılıdır

Doğru Akım Kaçaklar ikiye ayrılır
a : + (artı ) kaçaklar
b : - ( eksi ) kaçaklar

Doğru Akım (+) kaçakta ;
450 mA kadar Doğru Akım kaçak sinyali verir.
450 – 850 mA de Doğru Akım kaçak sinyali kalıcıdır.
850 mA’ in üzerinde Trafo giriş kesicilerine açma sinyali gönderir.

Yardımcı Servis Doğru Akım Kesik Sinyali
a- (+) ile (–) nin alıcı üzerinde kısa devre
olması
b- (+) ile (–) nin kablo üzerinde kısa devre olması sonucu ortaya çıkar

Genel Doğru Akım kesilmelerinde yapılacak işlemler
1- Doğru Akım ana şalteri kontrol edilir.
2- Sistem mekaniki olarak elle servis harici edilir
3- Gerekli yerlere haber verilerek gelen talimata göre işlemler yapılır.

 

[Burçin ERİŞEN]

ÖLÇME
Bilinmeyen bir büyüklük ile aynı cinsten bilinen bir fiziksel büyüklüğün karşılaştırma işlemidir.

ÖLÇÜ TRANSFORMATÖRLERİ

TANIMI:
Ölçü transformatörleri büyük akım veya yüksek gerilimi belli bir oran dahilinde düşüren;ölçü aletlerini ve röleleri besleyen cihazlardır.

AMACI

• Ölçü transformatörlerinin kullanma amaçları şunlardır;
• Ölçü aletlerinin ölçme hudutlarının büyütülmesi sağlanır.
• Ölçü aletleri ve koruma rölelerini primer gerilimden izole ederek güvenli çalışmaya imkan sağlarlar.
• Ölçü transformatörleri ile değişik primer değerlere karşılık,standart sekonder değerler elde edilir.
• Koruma rölelerinin, ölçü aletlerinin ve sayaçların akım ve gerilim devrelerinde çeşitli bağlantıların yapılması sağlanır.
• Ölçü aletlerinin ve koruma rölelerinin küçük boyutlu ve hassas olarak imal edilmesini sağlar.

AKIM TRANSFORMATÖRLERİ
Primer akımı belirli bir oran dahilinde düşüren ve primer akım ile sekonder akım arasındaki faz farkı yaklaşık sıfır derece olan bir ölçü transformatörüdür.



Akım transformatörü şu bölümlerden meydana gelir :

a) Primer sargı : Kalın kesitli iletkenlerden az spir olarak sarılmıştır. Devreye seri olarak bağlanır.
b) Sekonder sargı : İnce kesitli iletkenlerden çok spir olarak sarılmıştır. Sekonder sargıya akımla çalışan ölçü aletleri ve röleler seri olarak bağlanır.
c) Mağnetik nüve : İnce silisli saçlar (uygun kesitte ) paketlenip preslenerek nüve oluşturulur.
d) İzolasyon malzemesi :Yağlı tip akım transformatörlerinde yağ ile, kuru tiplerde ise sentetik (epoksi) reçine ile sağlanmıştır. Yağlı tiplerde birde izalatör kullanılır.


ÇALIŞMA PRENSİBİ
Primerden geçen akım Ø mağnetik akısını oluşturur. Bu akı nüve üzerinden devresini tamamlar.Sekonder sargı bu akının etkisinde kalır.Değişken bir mağnetik akının etkisi altında kalan sargıda bir gerilim indüklenir.Bu gerilim sekonder devreden bir akım geçirir.

AKIM TRANSFORMATÖRLERİNİN SEKONDERİNİN AÇIK KALMASI
• Sekonder akımın meydana getirdiği zıt mağnetik akı ortadan kalkar.
Primerden geçen akıma bağlı olarak mağnetik akı önemli ölçüde artar.
• Trafonun nüvesi ısınır.
• Sargılar ısınır ve bunun sonucunda sargı izalasyonu bozulur.
• Sekonder uçlarda fazla bir gerilim indüklenir.
• Bağlı bulunduğu faz geriliminde düşme görülür.
• Yağlı tiplerde yağ ısınır.
• Trafo hasar görür.


PRİMER ANMA AKIMI

Primer anma akımı,transformatörün imalatında esas olarak alınan ve nominal çalışma şartlarını belirten akım değeridir.

Akım transformatörleri primer anma akımının 1,2 katına sürekli olarak dayanabilmelidir.

Akım transformatörlerinin primer anma akımları : 10-12,5-15-20-25-30-40-50-60-75-100 sayılarının 5 veya 10 katıdır.

SEKONDER ANMA AKIMI

Akım transformatörlerinin imalatında esas olarak alınan ve trafonun nominal çalışma şartlarını belirten sekonder akım değeridir.

DOYMA KATSAYISI
Akım transformatörlerinin primer sargısından geçen akım arttıkça, sekonderindeki akım değeride aynı oranda artar.
Ancak arıza akımları da aynı oranda sekondere yansıyacak olursa sekonderden büyük bir akım geçecektir.
Bu durumda sekonderdeki ölçü aletleri ve röleler zarar görecektir. Bunu önlemek için sekonder akımın belli bir değerde sınırlandırılması gerekir.

Genelde ölçme devrelerinde kullanılacak akım transformatörleri sekonder akımın maksimum 5 katında nüvesi doyuma ulaşacak şekilde imal edilirler.Bu akım trafosunun etiketinde n  5 , Fs 5 M 5 (Emniyet Katsayısı) olarak ifade edilir.

Koruma devrelerinde kullanılacak akım transformatörlerinin nüvesi sekonder anma akımının 10 katından sonra doyuma ulaşacak şekilde seçilmiştir.Trafonun etiketinde n >10 veya ALF(Doğruluk Sınır Katsayısı)olarak ifade edilir.
Avrupa IEC standartlarında koruma nüveleri için 5P10 10P10 olarak verilmiştir.

Termik Anma Akımı(Ith): Bir akım transformatörünün sekonderi kısa devre durumunda iken, bir saniye süre ile yalıtımın bozulacağı sıcaklığa ulaşmadan dayanabileceği primer akımın etkin değeridir. Termik anma akımı, primer anma akımının 40 - 100 katıdır.

Dinamik Anma Akımı (Idyn) : Bir akım transformatörünün primer şebekedeki kısa devre esnasında, ilk periyotta geçecek darbe akımının yol açacağı mekanik kuvvetler açısından transformatörün dayanabileceği primer akımın maksimum (tepe) değeridir. Dinamik anma akımı termik anma akımının 2,5 katıdır. Yalıtım seviyesi bu standartın dışındaysa imalatçı firma etikette mutlaka dinamik anma akım değerini verir.

FREKANS
Akım transformatörünün imalatında esas alınan frekans değeridir. Bu değer Türkiye’de 50 Hz dir.


İZOLASYON TİPİ
Akım transformatörlerinde izolasyon; izolasyon yağları veya epoksi reçine ile sağlanır. Kuru tip trafolar (K) ile yağlı tip trafolar ise (Y) harfi ile belirtilir.

GÜCÜ
Akım transformatörünün hata sınıfının normal sınırlarını aşmadan sekonderine bağlanabilecek empedanstır. Yani yüktür. Akım transformatörünün etiketinde yük , empedans veya görünür güç (VA) cinsinden verilebilir. Akım transformatörünün sekonderine bağlanan ölçü aletlerinin toplam güç kaybı, transformatörün etiketinde yazılı olan değeri geçmemelidir. Aynı zamanda bağlantı iletkenlerinde meydana gelecek güç kayıplarıda (I2.R) dikkate alınmalıdır. Tablo 5’ de bazı ölçü aletleri, röle ve iletkenlerin (VA) olarak güç kayıpları verilmiştir.

AKIM TRANSFORMATÖRLERİNDE POLARİTE
Akım transformatörlerinin sekonderine bağlanan bazı ölçü aletleri (aktif sayaç, kilovatmetre vb.) ve röleler için akım yönü önemli bir faktördür. Akım transformatörünün giriş - çıkış uçları bilinmeden bu ölçü aletleri ve röleler bağlanamaz. Bu uçların mutlaka doğru tespit edilmesi gerekir.
Akım transformatörünün primer giriş ucunun sekonder karşılığına polarite uçlar; bu uçların bulunması işlemine de polarite tayini denir.


Akım transformatörlerinin sekonder akım değerleri ;
1 - 2 - 5 - 10 A olarak yapılırlar.
Akım transformatörlerinin sekonderine bağlanması istenilen ölçü aletlerinin (Ampermetre, Vatmetre akım bobini, sayaç akım bobini vb ) değerleride akım transformatörünün sekonder akım değerlerine göre imal edilir.
Orta gerilim sistemlerinde kullanılan sekonder akım değeri genelde 5 A dir.
Bir amper akım değeri ise 154 ve 380 kV sistemlerde kullanılır.

GERİLİM TRANSFORMATÖRLERİ
TANIMI :
Yüksek gerilimi belli bir oran dahilinde düşüren ve primerle sekonder gerilimleri arasındaki faz farkı yaklaşık sıfır derece olan bir transformatörüdür.

YAPISI
a) Primer Sargı : İnce kesitli iletkenlerden çok spir olarak sarılmıştır. Devreye paralel bağlanır.
b) Sekonder sargı : Kalın kesitli iletkenlerden az spir olarak yapılır. Ölçü aletleri ve röleler gerilim transformatörünün sekonderine paralel bağlanır.
c) Mağnetik Nüve : İnce silisli saçlar (uygun kesit te) paketlenip preslenerek nüve oluşturulmuştur.
d) İzalasyon Malzemesi : Yağlı tip gerilim transformatörlerinde yağ ile, kuru tiplerde sentetik (epoksi) reçine ile sağlanmıştır. Yağlı tiplerde birde izalatör kullanılır.

Çalışma Prensibi
Primer sargıya tatbik edilen AC gerilim nüvede değişken Ø manyetik akısını oluşturur. Bu akı nüve üzerinden devresini tamamlar. Sekonder sargı bu akının etkisinde kalır. Değişken bir mağnetik akının etkisi altında kalan sekonder sargıda bir gerilim indüklenir.

Transformatörün hasar görmesini önlemek için sekonder devredeki polarite uca mutlaka Sigorta konur.

Gerilim transformatörünün sekonder polarite olmayan ucu mutlaka topraklanmalıdır.

FAZ TOPRAK GERİLİM TRAFOLARININ BAĞLANTISI
Bu tip gerilim transformatörleri faz-toprak arasına bağlanır. Bir buşingi vardır. Üç fazlı sistemde ölçme yapmak için üç adet kullanılır. Faz-faz ve faz-toprak gerilimlerini ölçebiliriz. Genelde 154 ve 380 kV sistemlerde kullanılır.

FAZ FAZ GERİLİM TRAFOLARI
Bu tip gerilim transformatörleride faz-faz arasına bağlanır.İki adet buşingi vardır. Üç fazlı sistemde ölçme yapmak için iki adet kullanılır. Sadece fazlar arası gerilim değerlerini ölçebiliriz.

PRİMER ANMA GERİLİMİ
Gerilim transformatörünün primer anma gerilimi transformatörün imalatında esas olarak alınan ve transformatörünü çalışma şartlarını belirten nominal primer gerilimdir. Primer gerilim değerleri her ülkenin standartlarında belirtilir. TEİAŞ, EÜAŞ ve TEDAŞ’ ta kullanılan gerilim transformatörünün primer anma gerilimleri genellikle 3.3 - 6.3 - 10.5 - 15.8 - 31.5 - 34.5 - 154 - 380 kV tır.
IEC’ ye göre gerilim faktörü 1.2 dir. Bir gerilim transformatörü, gerilim faktörü ile primer anma geriliminin çarpımı olan gerilimde, sürekli olarak çalışabilmeli ve nüvesi doymamalıdır.

SEKONDER ANMA GERİLİMİ
Sekonder anma gerilimi, gerilim transformatörünün imalatında esas olarak alınan ve gerilim transformatörünün çalışma şartlarını belirten sekonder gerilim değeridir. Sekonder anma gerilimi standartlarda, 100 - 110 - 115 - 120 volt veya bu gerilimlerin karekök üç ile bölümüdür.

GÜCÜ
Gerilim transformatörünün sekonder devresine bağlanacak ölçü aletleri ve koruma rölelerinin toplam güç kaybıdır. Bu değer hesaplanırken bağlantı iletkenlerini de dikkate almak gerekir. Gerilim transformatörünün gücü seçilirken gerçek yük değerine göre kalibre edildiğinden küçük yüklerde oran hatası büyüyecektir.Oran hatası anma yüküne yakın yüklerde minimumdur.

HATA SINIFI
Türk standartlarında ölçme amaçlı gerilim transformatörleri için %25 ile %100 yükleri arasında ve %80 ile %120 primer gerilimlerde hata sınıfları 0.1 - 0.2 - 0.5 - 1 ve 3 olarak verilmiştir.

GERİLİM TRANSFORMATÖRLERİNDE POLARİTE TAYİNİ

 

[Burçin ERİŞEN]

YG-OG de İZOLASYON KAVRAMI

Yüksek gerilim devrelerinde kullanılan yalıtkan malzemelerin uygulanan gerilimde yalıtım yapabilme özelliğine izolasyon bu özelliği sağlayan katı, sıvı, gaz veya bunların karışımı olan maddelere izolasyon maddeleri denir

İzolasyon özelliğinin kaybolmasına neden olan gerilime izolasyon seviyesi denir.İzolasyon seviyesi kV ile ifade edilir

İZOLASYONU BOZAN SEBEPLER

a)Sıcaklık
b)Eskime
c)Aşırı gerilimler
d)Dış etkiler.

Eskime (yaşlanma);
İzolasyon malzemelerinin belirli kullanım zamanı vardır. Bu zaman aşıldığında izolasyon seviyesi azalmaya başlar. Aşırı akım, aşırı ısınma, aşırı gerilimler, rutubet, basınç, bakımsızlık ve kirlenme eskimeyi hızlandıran yani izolasyonun ömrünü kısaltan nedenlerdir.

Aşırı Gerilimler

Nominal gerilimin 1,1 katına kadar olan gerilimlere maksimum gerilim, bu değerin üzerindeki gerilimlere aşırı gerilim denir.

Un :Nominal gerilim
Umax :Maksimum gerilim
Umax = Un . 1,1
Un :34,5 kV Umax = 34,5 .1,1 38 kV
Un :154 kV Umax = 154 .1,1 170 kV
Un :380 kV Umax = 380 .1,1 420 kV

Dış Aşırı Gerilim (Yıldırım darbe gerilimi)
Bulutla toprak arasında meydana gelen elektron alışverişine yıldırım, bu nedenle meydana gelen aşırı gerilime dış aşırı gerilim denir.

İç Aşırı Gerilim (Manevra gerilimi)
Açma-kapama manevraları, faz-toprak kısa devreleri ve rezonans olaylarında meydana gelen gerilimlere denir.

İç aşırı gerilimler sistemin özelliğine göre orta ve yüksek frekanslı olup, gerilim değerinin 1,1 katın üzerine çıkmasına neden olur.
Bu gerilimler;
a-topraklı sistemlerde birkaç saniye süreli,
b-izole sistemlerdeki toprak arızalarında ise birkaç saat süreli olabilir.

1.Generatör yükünün kalkması,
2.Generatörün kapasitif yüklenmesi,
-Enerji iletim ve dağıtım hatlarının boşta servise alınması veya çıkarılması,
-Güç trafolarının boşta servise alınması veya çıkarılması,
3.Havai hattın yükünün kalkması,
-Enerji iletim ve dağıtım hatlarında hat kopması,
-Enerji iletim ve dağıtım hatlarında camper kopması,
-Enerji iletim ve dağıtım hatlarında kesici açması,
-Enerji dağıtım hatlarında sigortanın atması,
4.Bir fazlı toprak kısa devrelerinde sağlam fazlarda gerilim yükselmesi,


d)Dış Etkiler;
Dış etkilere nem, sürtünme, aşındırma gibi pek çok nedeni dahil edebiliriz. Ancak bunlar içinde en önemli nedenler, deniz kenarına yakın tesislerde izolatörlerin üzerinin tuzla kaplanması, sanayi bölgelerinde is, kurum, kimyasal maddeler ve tozla kaplanması, çimento fabrikalarına yakın bölgelerde ise çimento tozu ile kaplanmasıdır

 

[Burçin ERİŞEN]

YG-OG de KORUMA İLETKENİ

Enerji iletim hatlarında ve şalt sahalarında dış aşırı gerilimin (yıldırım darbe geriliminin) izolasyon malzemelerine zarar vermesini önlemek amacıyla kullanılan bir koruma elemanıdır.

Koruma ( topraklama ) iletkeni ,60 kV ve üzerindeki enerji iletim hatlarında ve şalt sahalarında kullanılır.

Yıldırım yoğunluğunun fazla olduğu yerler hariç 36 kV’a kadar olan hava hatlarında toprak (koruma) iletkeni kullanılmayabilir.(Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği)



Koruma iletkeni,direk tipine bağlı olarak tek veya çift olarak kullanılabilir.Her direkte (veya birkaç direkte bir) topraklanmalıdır.



Koruma iletkenleri çok yüksek mukavemetli (EHS) saf örme çelikten imal edilmiş, 19 ( 1+6+12 ) sarımlı iletkendir.

 

[Burçin ERİŞEN]

YG-OG de ARK BOYNUZU (Arc Horn)


Aşırı gerilimlerin etkisinden buşing, izolatör gibi izolasyon maddelerinin zarar görmesini önlemek için, izolasyon seviyesi sistem izolasyonundan daha düşük yapay bir devre meydana getirmek prensibine göre oluşturulmuş basit bir koruma tertibidir.

Ark boynuzları,yapı olarak izolatör ve buşinglerin hat ve toprak taraflarına monte edilmiş,karşılıklı birbirine bakan metal çubuklardan meydana gelir.
Metal çubuklar arasındaki boşluğa Atlama Mesafesi denir ve bu aralıktaki izolasyon hava tarafından sağlanır

 

[Burçin ERİŞEN]

YG-OG de PARAFUDR (Surge Arrester)

Aşırı gerilimin zararlı etkilerine karşı kullanılan koruma elemanıdır. Parafudrlar birkaç elemanın birleşmesinden meydana gelmesi ve ark boynuzunda olduğu gibi enerji kesintisine sebep olmaması nedeniyle ana koruma elemanıdır.

Parafudrları Yerleştirilmesi:

Parafudrlar;
Her faza birer tane, faz–toprak arasına,korunacak teçhizatın en yakınına yerleştirilmeli, topraklama direnci 1 ohm’un üzerinde olmamalı ve gerekirse topraklama iyileştirilmelidir.

Parafudrların Kullanıldığı Yerler:
- Generatör çıkışları,
- Güç trafolarının giriş ve çıkışları,
- Güç trafolarının tersiyer sargıları,
- Güç trafolarının yıldız noktaları (nötr direnci devresi),
- Enerji iletim hatlarının hat başı ve sonu,
- Enerji dağıtım hatlarının hat başı,
- Yer altı kablo giriş ve çıkışları,
- Hat tıkaçları,


Parafudrlar çeşitli yapı ve prensiplere göre imal edilmesine rağmen , sistemde genellikle değişken dirençli (valf tipi) veya metal-oksit (ZnO) parafudrlar kullanılmaktadır.

Nominal akım (PIn) değerinin seçimi:

Parafudr nominal akımı (PIn), deşarj sırasındaki akımın tepe değeridir, Boşalma akımı da denir.
TSE standartlarına göre parafudrların boşalma akımları dört sınıfa ayrılır.
750 A-1,5 kA (A.G.)
2,5 kA (O.G.)
5 kA (O.G.)
10 kA (O.G. ve Y.G.)
20 kA (O.G. ve Y.G.)

Topraklama
Katsayısı( e )Bağlantı Şekli
0,8 Yıldız bağlı direk topraklı
0,8 Zikzak bağlı direk topraklı
1 Üçgen bağlı
1 Yıldız bağlı topraksız
1 Yıldız bağlı direnç üzerinden topraklı


Parafudr patlama nedenleri:
-Parafudr topraklama direncinin 1 ohm’dan yüksek olması nedeniyle deşarj süresinin uzaması,
-Parafudr nominal akım değerinin küçük seçilmesi nedeniyle deşarj süresinin uzaması
-Parafudr nominal gerilim değerinin küçük seçilmesi nedeniyle deşarj işleminin geç kesilmesi .

 

[Burçin ERİŞEN]

YG-OG de AŞIRI AKIMIN OLUŞUMU ve ETKİLERİ

Nominal akımın 1,2 katına kadar olan akım değerlerine maximum akım veya müsaade edilebilir işletme akımı, bu değerin üzerindeki akım değerlerine de aşırı akım denir.

Aşırı akımın meydana gelme sebepleri iç arıza veya dış arızalar olabilir;

a)Dış arıza
- Aşırı yüklenme
- Faz-faz kısa devresi
- Faz-toprak kısa devresi
- Dengesiz yüklenme

b)İç arıza
- Sarımlar arası kısa devre
- Sargılar arası kısa devre
- Sargı-tank kısa devresi
- Nüve arızaları




Faz-faz ve faz-toprak kısa devre akımları, güç trafosu sargılarının zarar görmesine neden olan iki önemli etkiyi meydana getirir;
a) Termik etki
b) Dinamik etki


Termik etki;
Kısa devre akımlarına bağlı olarak trafo sargılarında meydana gelen ve sargı izolasyonunun zarar görmesine,yanmalara ve kısa devrelerin meydana gelmesine sebep olan ani sıcaklık artışlarıdır.

Dinamik etki;
Kısa devre akımlarına bağlı olarak trafo sargılarında meydana gelen, nüvede şekil bozulmalarına, sargı izolasyonunda ezilmelere ve sargı şeklinin bozulmasına sebep olan büyük güçlü itme-çekme kuvvetleridir.

Termik ve dinamik etkinin meydana geliş sebebi aynı olsa dahi dinamik etki manyetik devre yolu ile meydana geldiği için trafo sargılarına vereceği zarar termik etkiden 2,5 kat daha fazladır.
Termik veya dinamik etkiyi meydana getirecek akım değerleri teçhizat etiketlerinde;
Termik anma akımı ...kA.
Dinamik anma akımı ...kA.
Max.kısa devre akımı ...kA. gibi ifadelerle belirtilir.

YG-OG de FİDER AŞIRI AKIM KORUMA (I>)

Dış arızada çalışan korumaların amacı;

a)Arızalı fiderin servis harici olmasını sağlamak,
b)Baradan beslenen diğer fiderlerin arızadan etkilenmesine engelolmak,
c)Fiderin beslendiği güç trafosundaki termik ve dinamik zorlanmaların süresini asgariye indirmek,
d)Fiderdeki diğer teçhizatların termik ve dinamik zorlanmaların süresini asgariye indirmek.

İç arızada çalışan korumaların amacı;

a)Termik ve dinamik zorlanmaların güç trafosu sargılarında
meydana getirdiği hasarın büyümesine engel olmak,
b)Arızalı güç trafosunun servis harici olmasını sağlamak.

Fider korumaları baradan birden fazla fiderin beslenmesi durumunda kullanılır ve iki şekilde yapılır;
a)Fider aşırı akım koruma
b)Fider toprak koruma
-Topraklı devrelerde toprak koruma
-İzole devrelerde toprak koruma


YG-OG de ROLELER

MİKROİŞLEMCİLİ (DİGİTAL) RÖLELERDE KULLANILAN RUMUZLAR

In nominal akım

I> aşırı akım (zamanlı)
I>> aşırı akım (ani)
t> aşırı akım zamanı
t>> aşırı akım ani zamanı

Io> toprak (zamanlı)
Io>> toprak (ani)
to> toprak zamanı
to toprak ani zamanı

Uo> rezidüel gerilim


Çalışma zamanlarına göre röleler üçe ayrılır;
1) Ani zamanlı (zamansız) röleler
2) Sabit zamanlı röleler
3) Ters zamanlı röleler

ANİ ZAMANLI ROLELER
Röleden geçen akım başlatma akımının üzerine çıkması durumunda, çalışma zamanı kullanmadan kontağını kapatan (zamansız) rölelere ani zamanlı röleler denir.


SABİT ZAMANLI ROLELER
Röleden geçen akım başlatma akımının üzerine çıkması durumunda,ayarlandığı zamanı kullanarak kontağını kapatan (çalışma zamanı değişmeyen) rölelere sabit zamanlı röleler denir.


Röle başlatma akımı ayarı (I>):
Rölenin çalışmaya başladığı akım ayarıdır.

Röle zaman ayarı (t>):
Rölenin çalışmaya başladığında kullanacağı zaman ayarıdır. Sabit zamanlı rölelerde saniye olarak yapılan ayardır.

Röle ani başlatma akımı ayarı (I>>):
Rölenin zaman kullanmadan çalışacağı akım ayarıdır. Röle başlatma akımının katları olarak ayarlanır.


TERS ZAMANLI ROLELER
Röleden geçen akım başlatma akımının üzerine çıkması durumunda, akım değeri büyüdükçe çalışma zamanı küçülen rölelere ters zamanlı röleler denir.




YG-OG de TERMİK KORUMA ROLESİ

Sinyal ve açma devresinde sıcaklık ayarı yapılması gerektiğinde, izolasyon maddelerinin en yüksek devamlı çalışma sıcaklıklarının bilinmesi gerekir.

Termik röle çalıştığında yapılması gereken kontroller:

1.Ortam sıcaklığı
2.Yağ ve sargı sıcaklıkları
3.Soğutma sistemleri
4.Güç trafosu ana tankı ve radyatörler arasındaki vanalar
5.Radyatörler ve buşingler
6.Yağ rezerve tankı üzerindeki göstergelerden yağ seviyesi
7.Güç trafosunda aşırı yüklenme .


YG-OG de TANK KORUMA ROLESİ

 

[Burçin ERİŞEN]

YG-OG hakkındaki bilgi paylaşımımız devam edecektir ama bu arada sormak istediğiniz yada merak ettiğiniz hususlar varsa buyrun yazın..


Evet arkadaşlar işte size hiç bir yerde bulamayacagınız cinsten bir bilgi daha TÜRKİYE nin enerji haritası

 

[laz73]

Ellerine sağlık.Yüksek gerilimle uğraşanlar için güzel bir çalışma olmuş.Özellikle enterkonnekte haritası için teşekkür ederim.Bende 2000 yılı versiyonu vardı.Bu kadarda ayrıntılı değildi.Çok işime yarıyacak.

 

[Burçin ERİŞEN]

Orta Gerilim yada Yüksek Gerilim hatlarına yakın oturan arkadaşlar bilirler direkten yada hattan devamlı bir cızırdama sesi gelir.Bu sesin sebebi buyuk ıhtımalle korona sesıdır işte size bu sesi cıkartan korananın ve nelere yol acabılecegını gosteren bır kaç tane vıdeo unutmayın bu goruntuler ozel kameralarla cekılmıs olup cıplak gozle gormenız ımkansızdır.