Şalt sahaları ile ilgili herşey bitirme tezim görsellerle desteklenmiştir.

awareofdeath · 6 Tem 2011

İSTEYENE MAİL ATABİLİRİM ***@hotmail.com

İÇİNDEKİLER
AÇIK YER TİPİ TRAFO MERKEZLERİ
ÖNSÖZ.......1
ÖZET......5
GİRİŞ..6
I. Şalt Sahası Kurulum Yerleri ve Özellikleri ...7
1.1.. Cihaz Tipi Şalt Sahası........8
1.2 Kiriş Tipi Şalt Sahası.8
1.3. Toprak Üstü Şalt Sahası.............................9
II Şalt Sahası Tasarımı ve Sorunları.......10
2.1. Merkez Tasarımında Genel Gereksinimler..10
2.1.1. Sistem Güvenilirliği......11
2.1.2. Maliyet..11
2.1.3. Bakım Kolaylıkları...11
2.1.4. Merkezlerin Genişletilmesi..12
2.1.5. Yer Sorunu...12
2.1.6. Çevresel Koşullar....12
2.2. Tasarım Sorunları..12
2.2.1. Kısa Devre..12
2.2.2. Topraklama...13
2.2.3. Çelik Yapı..13
2.2.4. İzolatörlerin Seçimi...13
2.2.5. YG İzolatörlerde Kirlenme......................................................14
III Açık Yer Tipi Trafo Merkezleri Donanım ve Özellikleri....16
3.1 Güç tr....16
3.2.Akım ve Gerilim Tr...18
3.2.1. Akım Tr....18
3.2.2. Gerilim Tr.....21
3.2.2.1. Endüktif Gerilim Tr...22
3.2.2.2.Kapasitif Gerilim Tr...23
3.3.Kesiciler ve Çeşitleri...24
3.3.1.SF6 gazlı Kesiciler.....25
3.3.2.Vakumlu Kesiciler.........26
3.3.3.Az Yağlı Kesiciler...27
3.4. Ayırıcılar ve Çeşitleri.29
3.4.1.Yük Ayırıcısı..31
3.4.2.Görevlerine Göre Ayırıcılar,Yapısı ve Kullanım Yerleri...32
3.4.3.Ayırıcı Etiket Değerleri.33
3.5.Parafudurlar....33
3.5.1.Koruma Görevleri....34
3.5.2.Yapılışlarına Göre Parafudur Çeşitleri..34
3.5.3.Parafudur Seçimi...35
3.6.Sigortalar..39
3.6.1. Teknik Özellikleri.....40
3.6.2.Sigorta Seçimi.41
3.7. Kuşkonmazlar..45
3.8.Koruma iletkeni...45
3.9.İzolatörler..46
3.10.BaraDüzeneği..48
3.11.Kuranpartör Sistemi ve Hat Tıkacı...49
3.12.Ölçü Aletleri.51
3.13.Koruma Röleleri..51
3.14.Dağıtım Panoları.53
3.15.Topraklama.54
3.16.Yangından Koruma Düzeneği.......55
IV. Şalt Sahası Bağlantıları........56
4.1. Şalt Sahası Şemaları ve Ekipman Bağlantıları......56
4.2. Bara Yapıları.58
4.2.1.Tek Bara Sistemi.....59
4.2.2.Çift Bara..59
4.2.3.Çift Bara Transfer Bara.....60
4.2.4.Ring Bara...61
4.2.5. Birbuçuk Kesicili Sistem...62
4.3.Çeşitli Bara Yapılarındaki Şalt Tesisleri......63
V. Trafo Merkezlerine Enerji Giriş Çıkış Şekilleri.69
5.1. Trafo Merkezinde Kullanılan İletken ve Kabloların Özellikleri......71
5.1.1.Ölçü Kumanda kabloları....72
5.1.2.Yer altı İletken Bağlantıları Kabloları..72
5.1.3.Elektrik İletim ve Dağıtımında Kullanılan kablolar....72
5.1.4.Alçak Gerilim İletkenleri....72
5.1.5.Orta Gerilim İletkenleri......72
5.1.6.Çok Yüksek Gerilim İletkenleri... 72
VI. Trafo Merkezi Emniyet ve Güvenlik Tedbirleri.....73
6.1. TEİAŞ iş güvenliği yönetmeliği....73

VII.Adapazarı İndirici Merkez (Ada Trafo) Görselleri....78

SONUÇ.....97
KAYNAKLAR.....98
ÖZGEÇMİŞ..99

AÇIK YER TİPİ TRAFO MERKEZLERİ

İletim hatları ve/veya dağıtım çıkışlarının(feeder) yük akış kontrolünün ve bakım ve koruma amaçlı açma-kapamaların yapıldığı , yerine göre çekilen enerjinin gerilim kademelerinin değiştirildiği açık tip trafo merkezlerine şalt sahaları denir.Yüksek gerilim şalt sahaları elektrik enerjisini üreten kaynak ile tüketici kaynaklar arasında ki güç iletiminin önemli bölümünü oluşturur, olmazsa olmazlardandı r.Sürekli kullanılan iki çeşidi mevcuttur;hava yalıtımlı açık şalt sahalı trafo merkezleri (AIS) ve kapalı alanlarda kurulan SF6 gazı ile yalıtılmış kapalı trafo merkezidir(GIS)
AIS(Air Insulated Substation) merkezler arazinin geniş olduğu(yer sınırlamasının olmadığı) her yerde yaygın olarak kullanılmaktadır.36kV tan 800Kv kadar olan gerilim kademelerinde açık tip şalt sahaları uygulanır. Açık şalt sahalı trafo merkezlerinin elemanları her biri tesiste monte edilmektedir. Elemanlar açık da ve gerilim altında bulunduklarından dolayı yaklaşmak tehlikelidir, ayrıca bu merkezler hava şartlarından doğrudan etkilenirler.
Elektrik enerjisi santrallerde üretildikten sonra bir dizi işlemlerden geçer,ilk olarak gerilimi yükseltilir iletimde rahatlıklar sağlamak adına, daha sonra yerleşim yerlerinde gerilim kademesi düşürülür YG/OG,son olarak OG dağıtım transformatörleri tarafından AG ye düşürülüp dağıtılır tüm bu işlemler için trafo merkezleri gerekmektedir.Trafo merkezlerinin kurulacakları yerler ve merkezlerin çeşidi kullanılacak olan veya ihtiyaç duyulan trafonun büyüklüğüne bağlıdır.

1-ŞALT SAHASI KURULUM YERLERİ VE ÖZELLİKLERİ
Trafo merkezlerinin estetiği bozmayan, dağıtım kolaylığı sağlayan, zemini dayanıklı yerlere kurulması tercih edilir. Genellikle şehir merkezlerinin dışına kurulurlar ve iletim hatlarından kolay bağlantı alınacak muhitlere kurulurlar.Arazinin özelliklerine göre şalt sahaları:
a.Cihaz Tipi Şalt Sahası
b.Kiriş Tipi Şalt Sahası
c.Toprak Üstü Şalt Sahası
Her üç tip trafo merkezinde de trafolar beton raylar üzerine kesiciler betonarme kaideler üzerine yerleştirilirler.
1-1.Cihaz Tipi Şalt Sahası
Arazinin düz olmadığı yerlerde tesis edilir. Ölçü transformatörü gibi hafif olan cihazlar çelik çerçeve üzerine yerleştirilir. Baralar A tipi demir direklere tespit edilen gergi tipi zincir izolatörler arasına gergin bir şekilde yerleştirilir. Tesisin kuruluş maliyeti ucuzdur. Ayrıca dar alanlar içinde tercih edilen bir yöntemdir.

1-2. Kiriş Tipi Şalt Sahası

Bu tip şalt sahaları yatay ve dikey şekilde monte edilen kafes kirişlerden yapılır. Baralar gerilmiş şekilde tutturulan zincir izolatörler veya mesnet izolatörler yardımı ile kirişler arasına gergin bir şekilde monte edilir.

Ayırıcılar ve diğer hafif gereçler kirişler üzerine tutturulur. Kiriş tipi şalt sahaları cihaz tipi şalt sahalara göre daha pahalı tesis edilir. Ancak daha sağlam ve küçük sahaya tesis edilirler. Bu şalt sahası deprem ve arazi konusunda sıkıntı çekilen yerlerde kurulabilir.

Şekil-1.1 Kiriş tipi şalt sahası

1-3.Toprak Üstü Şalt Sahası
Bu tip şalt sahalarında üniteler beton sütunlar üzerine yerleştirilir. Baralar beton kaideler üzerine monte edilen pilonlarda ki zincir izolatörler arasına gergin bir şekilde yerleştirilir. Tesisin yere olan yüksekliği fazla olmadığı için maliyeti ucuzdur. Ancak bu tip şalt sahası için geniş ve düz bir alan gereklidir.Toprak üstü tipi şalt sahaları gevşek zemin toprak kayması ve deprem kuşağı olan yerler için uygun değildir.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn1"][1][/URL]

Şekil-1.2.Toprak üstü şalt sahası

2.ŞALT SAHASI TASARIMI VE SORUNLARI

Şalt sahalarında önemli nokta ucuz maliyetle enerji sürekliliği sağlamaktır. Gelecekte ki gereksinimleri de en ucuz ve esnek biçimde karşılayabilecek olmalıdır. Merkezlerin tasarımındaki belirleyici en önemli iki etken; işletmedeki en üst güvenlik ve ilk yatırımın düşüklüğüdür.

2.1.Merkez Tasarımında Genel Gereksinimler

1. Sistem güvenliği
2. Yatırım sermayesi (Sabit ve işletme sermayesi)
3. İşletme esnekliği
4. Bakım kolaylıkları
5. Gelecekteki büyüme
6. Yer gereksinimi
7. Çevresel koşullar.

Sistemdeki tüm merkezlerde en üst güvenliği sağlamak için aygıtların çift konması ekonomik yönden nasıl kabul edilemezse, ilk yatırımın en düşük olması için güvenlik koşullarının çok düşük düzeyde tutulması da düşünülemez.

YG merkezlerini iki bölümde toplayabiliriz:

1. Hat dağıtım merkezleri
2. Transformatör ya da uç dağıtım merkezleri

Hat dağıtım merkezlerinin üretici ya da alıcı uçlardaki trafo merkezlerinden genellikle daha güvenilir olması gereklidir. Bunun nedeni, yedek hat bulundurulmasının yedek transformatörden daha pahalı oluşudur.

2.1.1 Sistem Güvenliği

Sistem güvenliği, kullanılan aygıtların arızalarından etkilenmektedir. Bir merkezdeki arızaların en büyük bölümü,devre kesicilerinden ve bunların da mekanik yapılarından meydana gelmektedir.

Bir merkezin güvenliğini artıran etkenleri şöyle sıralıya biliriz:

_ Aygıtların güvenilir firmalardan sağlanması
_ Yapımcı firmada deney ve araştırma olanaklarının araştırılması
_ Nitelik denetimi
_ Montaj ve işletme çalışmalarında özen gösterilmesi
_ Tip testleri ve diğer testlerin yapılması.

2.1.2 Maliyet

Bir merkezin maliyeti hesaplanırken; ilk yatırım, işletme masrafları ve enerji kesilmelerinden gelecek kayıpları da içeren toplam tutarın göz önünde tutulması gerekir.Merkezin yapımında ilk yatırım düşüklüğünü temel almak ileride ek masrafların doğmasına yol açabilir.İnşaat masrafları tasarım ve yerleştirme düzenine bağlı olarak geniş değişkenlik gösterdiğinden, salt maliyetinin inşaat bölümünden ayrı düşünülmesi daha doğrudur.

2.1.3 Bakım Kolaylıkları

Merkez yerleştirmesinde görünümün iyi olması (çıkış fiderlerinin ve aygıtlarının kolay ayırt edilebilir olması) işletme güvenliğini artırıcı biretkendir. Merkezlerin alçak kesitli (low profile) olması daha iyi bir yerleşme görünümü verir. Merkez düzenlemeleri yapılırken bakım kolaylıkları da göz önüne alınmalıdır.

2.1.4 Merkezlerin Genişletilmesi

Sistemlerin büyümesi bazı merkezlerin genişletilmesi gereğini doğurur. Seçilen merkez tasarımında, gelecekteki genişletmelerin en az enerji kesilmesi ile gerçekleştirilebilmesi sorunu düşünülmelidir.

2.1.5 Yer Sorunu

Arazi fiyatlarının artması ve uygun merkez yeri bulunmasındaki zorluk, tasarımcının hareket olanaklarını sınırlamaktadır.Bazen mevcut yerin kullanılması özel tasarımları gerektirebilir. Bu gibi durumlarda yapımcı firmaların çözüm önerileri yardımcı olabilir. Kısıtlı yer olanaklarında, pantograf türü ayırıcıların kullanılması yararlı olmaktadır.

2.1.6 Çevresel Koşullar

Toplumda çevreye karşı duyarlılığın artması, alçak kesitli merkezler yapma eğilimini doğurmuştur. Modern merkezlerin tasarımında, çok büyük pilon ve çelik yapı (construction)kullanmaktan kaçınılmalıdır.Yerleşme alanlarının yakınına kurulacak merkezlerde gürültü önemli bir sorundur. Az yağlı ve SF6 gazlı kesicilerin çalışmasındaki gürültü, havalı kesicilere oranla oldukça düşüktür. Transformatör gürültüsünü de azaltmak için öz çevrelemeler (enclosure) yapılmaktadır.

2.2. TASARIM SORUNLARI

2.2.1 Kısa Devre

Bir kısa devre anında merkezdeki akım taşıyan iletkenler çok büyük zorlanmalarla karşı karşıyadır. Eğer iletkenler serbest asılı (freely suspended) durumdaysa, kısa devre sırasında iletkenler arası açıklık sallanmadan ötürü değişir. Çok sayıdaki etkenin varlığı (örneğin; serbest iletken uzunluğu, gerilme, noktasal yükler, vb.) iletken hareketlerinin niteliğinin saptanmasını güçleştirmektedir.Ancak, bu hareketlerin çok büyük olması baralarda ve merkezdeki aygıtlarda ciddi hasarlar doğurabilir. Bu türdeki kısa devre kuvvetlerinin bulunmasında çoğunlukla basitleştirilmiş yöntemler kullanılmaktadır.

2.2.2 Topraklama

İnsan güvenliği ve aygıt koruması için bir merkezdeki tüm akım taşımayan metal bölmeler topraklı olmalıdır.Ülkelere göre farklı topraklama yöntemlerinin benimsenmesinin nedeni, topraklama koşullarının kesinlikle saptanamamasından ileri gelmektedir.Ancak topraklama barası düzenlenirken, bazı temel gereksinimler karşılanmalıdır.Topraklama barası korozyon karşı (iletkenleri temas ettiği topraktan ve diğer iletkenlerden koruyacak biçimde) dayanıklı olmalıdır.Topraklama sistemi ağ (ızgara) gibi ve merkezin tüm alanını kapsayıp taşacak biçimde olmalıdır. Ağ aralıkları elden geldiğince küçük (insan adımı kadar) tutulmalıdır. Bazı merkezlerde dokunma gerilimleri büyük olabilir, bunlar önlenmelidir.
Tüm metal bölmeler ve eklem öğelerinin topraklama barasına bağlantısının birbirinden bağımsız iki iletken ile yapılması istenir. Bunun nedeni, topraklama bağlantısında biri koparsa, öbür bağlantının gerekli topraklamayı sağlaması içindir.Montaj, bakım ve onarım sırasında yüksek gerilim iletkenleri ve çelik yapıların geçici topraklanması için özel topraklama aygıtları kullanılabilir.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn2"][2][/URL]
2.2.3 Çelik Yapı

Salt merkezlerinde mesnetler beton yapılabildiği halde,galvanizli çelik yapılar daha çok tercih edilmektedir.Taşımadaki sınırlamalardan ve taşıma sırasında büyük bölmelerin hasarlanma tehlikesinden ötürü yapıların kafes, biçiminde yapılması ve civatalarla tutturulması tercih edilir. Tasarımda bu yapılara gelecek statik ve dinamik kuvvetlerin gözden geçirilmesi gerekir.

2.2.4 İzolatörlerin Seçimi

Yüksek gerilim merkezlerinde izolatörler, maliyetin ve yalıtkanlık koordinasyonunun önemli bir bölümünü oluşturur.Tasarımcılar, izolatör niteliklerini belirler ve bunları koordine ederken özen göstermelidir.Yalıtkanlık koordinasyonunda,aygıtlar, elektriksel dayanma gerilimine ve mevcut koruyucu aygıtların koruma düzeyine göre seçilir. Bu ayarlama; aygıtın hasarlanma olasılığı,yalıtkanlık bozulması ve enerji kesilmesini ekonomik ve işletme yönünden kabul edilebilir bir düzeye düşürecek biçimde olmalıdır.Bir merkezde aygıtların karşılaşabileceği elektriksel zorlanmaları üç bölümde toplayabiliriz.

_ Geçici aşırı gerilimler
_ Manevra aşırı gerilimlerip
_ Yıldırım aşırı gerilimleri

Dışsal yalıtkanlık hava kirliliğinin düzeyinden etkilenir. Yalıtkanlık düzenlemesinde, önce farklı aygıt konumlarında beklenen aşırı gerilimlerin boyutlarının bilinmesi gerekir. Düşük gerilimlerde manevra aşırı gerilimleri çok önemli olmadığı halde, ekstra ve ultra yüksek gerilimlerin yalıtkanlık düzeyinin seçiminde belirleyici bir ölçüttür .

2.2.5 YG İzolatörlerinde Kirlenme

Kirli atmosfer koşullarındaki izolatörlerin durumu hakkındaki bilgilerimizin çoğunluğu,yapay kirlenme deneylerinden gelmektedir. Gerçek sistem koşullarındaki işletme sonuçları ise oldukça farklıdır.Kirli bölgelerde bulunan izolatörlerin kirlenmesini en aza indirmek için,sistem tasarımcısına aşağıdaki seçenekler önerilebilir:

1. İzolatörde atlama uzaklığının artırılması
2. Silisyum yağının koruyucu kaplama olarak kullanılması
3. İzolatörlerin yıkanması
4. Tüm merkezin kapalı ya da bina içerisinde yapılması

Atlama uzaklığının artırılması özel izolatör seçimiyle sağlanabilir. Bu ise yalnız başına kirlenme sorununu çözmekten uzaktır. Alışılmış izolatörlerin yerine özel türdeki izolatörlerin kullanılmasının işletme güvenirliğini azalttığı görülmüştür.Koruyucu kaplama olarak Silisyum yağının izolatörlerde kullanılması uzun süredir birçok ülkede başarı ile denenmiştir. Bununla, izolatörlerin daha uzun zaman aralıkları ile bakımı yapılabilmektedir. Bu yöntemde yağ tabakasının yinelenmesi özen gerektirdiğinden karşılaştırmada; emek ve malzeme maliyeti göz önünde tutulmalıdır. Yağlama işi de ancak enerjisiz durumda yapılabilir. Birçok ülkede uygulanan izolatörlerin su ile yıkanması enerjili hatlarda çok dikkat istemektedir. Bu yöntemde izolatörlere elle çalıştırılan bir hortum yardımıyla su püskürtülür ve ayrıca sabit tesislerde aygıtlara bağlanmış sabit su sıkıcı hortumlardan da yararlanılabilir. Bu tür yıkama daha çok Japonya'da kullanılmaktadır ve çok pahalıdır.Ayrıca merkezin yerleştirilişinde de bazı düzenlemeler yapmak gerekir. Çünkü bir izolatörün üzerine sıkılacak su ile diğer gerilimli bölmeler arasında atlama olmamalıdır.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn3"][3][/URL]

3.AÇIK YER TİPİ TRAFO MERKEZLERİ DONANIM VE ÖZELLİKLERİ

Bu bölümde açık tip şalt sahalarında bulunan donanımlar ve özellikleri açıklanacaktır.

3.1 Güç Trafosu

Transformatörler elektrik enerjisinin gerilimi ve akım değerlerini frekansta değişiklik yapmadan ihtiyaca göre değiştiren elektrik makinesidir.Transformatörler santrallerde üretilen elektrik enerjisini yükselterek, şehir merkezleri yakınında veya içinde bulunan indirici trafo merkezlerinde ise düşürür. Türkiyede iletim gerilimi 380kV olup indirici merkezlere bu gerilimle taşınır. İndirici merkezlerde 380/154 kV transformatör ile sistemin bağlantısı yapılır. Genelde bu transformatörler 150-250MVA gücündedir. Bu merkezlerdeki 154 kVa düşürülen enerji YG/OG indirici merkezlerindeki yıldız/yıldız ve yıldız/üçgen bağlı 154/34,5kV,154/10,5kV trafolar kullanılarak gerilim OG seviyesine düşürülür. Burada kullanılan trafolar
nominal güçleri 25-50-100MVAdır. OG. sargılarının yıldız noktaları 20 ya da60 ohmluk nötr direnci üzerinden topraklanır. Bu dirençlerin görevleri; besledikleri 34,5 veya 10,5 kV fiderlerde oluşacak faz toprak arızalarında arıza akımların sınırlamaktır.Güç trafoları ihtiyaca göre üretilirler ve stoğu yapılmaz.Genellikle güçleri 5 MVA dan büyüktür.Ayrıca hiçbir güç transformatörü tek olarak çalışmaz ,yedeği mutlaka olmalıdır.Soğutma düzenleri ONAF(Oil Natural Air Force).Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn4"][4][/URL]

Şekil-3.1 ABB Firmasına ait 154/34.5 KVA trafo.

Aşağıda ise 1600 KVA lık bir trafonun plaka değerleri görülmektedir:

Şekil-3.2 1600KVA Trafo plakası
3.2.Akım ve Gerilim Transformatörleri

Yüksek gerilimde istenilen değerlerin ölçülebilmesi için ölçü aletleri direk şebekeye bağlanamaz. Yüksek gerilime uygun değerlerde izolasyonu sağlamak ve uygun büyüklükte cihaz imal etmek zordur. Bu yüzden ölçü aletlerinin ve koruma rölelerin devreye bağlanması için yardımcı elemana ihtiyaçları vardır. Akım ve gerilim değerlerini istenilen değerlerde tutan elemanlara ölçü trafoları olarak adlandırılır. Ölçü trafoları akım ve gerilim trafoları olarak ikiye ayrılır.

3.2.1. Akım Transformatörleri

Primer akımını belirli bir oranda düşüren ve primer akımı arasındaki faz farkı yaklaşık sıfır derece olan ölçü transformatörüdür. Devreye seri bağlanır.
Ölçü akım transformatörleri, kısa devre çalışan transformatörlerdir. Çünkü sekonderlerinde ki tüm yükler,ampermetre, vattmetrenin akım bobini Cos metrenin,elektrik sayacının akım bobini gibi cihazların akım bobin empedansları oldukça küçüktür (birkaç VA).Akım transformatörlerinin sekonder devre akımları genellikle standardize edilmiştir.Bunlar 1/√3-1-2-5/√3-5 A şeklindedir.
Primer akım ise tamamen kullanıcının talepleridir.Akım transformatörlerinin ölçü devreleri tamamen ölçü amaçlı olarak kullanılır. Genellikle hassasiyet sınıfları müşterinin güç talepleri ve standartları doğrultusunda belirlenir.Sınıf 0,1 laboratuvar koşulları çok hassas ölçüler içindir. Sınıf 0,2 ve 0,5 elektrik enerjisinin ölçülmesinde kullanılır. sınıf 1 - 3 - 6 genellikle endüstriyel ölçmelerdir.

Yüksek Gerilim Akım transformatörlerindeki ölçü ve koruma devreleri istenilen özellikleri sağlayacak kalitede özel magnetik nüveler ile yapılır. Sekonder ve primer sargılar minimum kaçak reaktans oluşturacak şekilde dizayn edilir ve uygulanır. Akım transformatörlerinde primer ve sekonder sargılar sistemdeki kısa devrelerden etkilenmeyecek şekilde tasarımları yapılır.

Elimsan a ait yüksek gerilim akım trafosunun çeşitli parametreleri:

Tablo -3.1 Elimsan YG AT çeşitli parametreleri.

Şekil3.3. Elimsan Yg Akım transformatörü

IEC 60044-1 Standardı dikkate alınarak akım transformatörünü belirleyen
parametreler;

İzolasyon seviyesi Um, Un
Çevirme oranı Ip/Is,
Güç (bağlanabilecek maksimum yüke ait güç [VA],
Kısa devre dayanım akımı (Ith),
Frekans [Hz]
Hassasiyet (klas),
Ölçü A.T. için emniyet faktörü (n, Fs)
Koruma A.T. için hassasiyet sınır faktörü (n, ALF )
Birlikte kullanılacağı koruma ekipmanları, ölçü aletleri.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn5"][5][/URL]

3.2.2. Gerilim Transformatörleri

OG ve YG tesislerinde ölçü,koruma,ayar ve izolasyon amacıyla kullanılan cihazlar tesise bir gerilim transformatörü aracılığıyla bağlanır.Gerek ölçü gerekse koruma cihazları aynı gerilim trafosuna bağlanabilirler .Standart anma güçleri 15-30-45-60-120-150-180 VA dir. Gerilim ölçü transformatörleri, akım transformatörlerinin aksine, açık devreye yakın durumda çalışır. Yani sekonder devre yüksüz anlamında çalışır.Zira sekonder devredeki yük, bir voltmetre, vatmetrenin gerilim bobini, bir sayacın gerilim bobini gibi büyük empedanslı cihazlardır. Genellikle gerilim transformatörlerinin sekonder devre gerilimleri standardize edilmiştir.Şöyle ki; 100/3 -100/√3 -100 -110/3 -100√3 -110V gibi. 100/3 ve 110/3 V gibi sargılar genellikle nötrü izole sistemlerde koruma amaçlı kullanılır.Diğer gerilim değerlerinde ölçü ve koruma olarak kullanılır. Gerilim transformatörlerinde sekonder devrelerde polarite olmayan uç topraklanmalıdır.

Şekil 3.4 OG Fazlar arası bağlanmış GT

Gerilim ölçü transformatörleri, akım transformatörlerini aksine, açık devreye yakın durumda çalışır. Yani sekonder devre yüksüz çalışır. Zira sekonder devredeki yük, bir voltmetre, vatmetrenin gerilim bobini, bir sayacın gerilim bobini gibi büyük empedanslı cihazlardır.Genellikle gerilim transformatörlerinin sekonder devre gerilimleri standardize edilmiştir. şöyleki; 100/3 -100/√3 -100 -110/3 -100√3 -110V gibi.100/3 ve 110/3 V gibi sargılar genellikle nötrü izole sistemlerde koruma amaçlı kullanılır. Diğer gerilim değerleri de ölçü ve koruma olarak kullanılır.

3.2.2.1 Endüktif Gerilim Transformatörleri

Yüksek gerilimde kullanılan Endüktif Gerilim Transformatörlerinde oldukça kaliteli magnetik nüveler kullanılır ve minimum kayıplar elde edilir. Transformatörün magnetik nüvesi sistem geriliminin yarı değerinde de (Un/2) çalışmaktadır. Bu nedenle primer sargılar her iki bacakta oluşturulduğundan bobinin geometrik yapıları ve boyutları transformatörün sınıf performansı için çok önemli bir tasarımdır. Primer ve sekonder sargıların yalıtımları yağ emdirilmiş özel yalıtım kağıtlar ile sağlanmaktadır. Primer ve sekonder sargılar arasında uygun elektrotlar kullanılarak elektrik alan şiddetleri yumuşatılır.

Transformatörlerde yüksek ve alçak gerilim sargıları dışında ayrıca üçüncü bir sargı olarak kullanılan dengeleme sargıları ile magnetik nüvedeki dengesizlikler önlenmiş olur. Yüksek gerilim sargılarının yalıtımında oluşturulan kapasiteler ile homojen bir gerilim dağılımı elde edilir.

Tablo3.2 Elimsan YG endüktif GT teknik özellikleri

Şekil 3-5.Elimsan YG endüktif GT

3.2.2.2.Kapasitif Gerilim Transformatörleri

Kaplin kapasitörlü yüksek gerilim transformatörleri enerji sistemlerinde ölçme koruma ve yüksek frekanslı sinyallerin iletiminde kullanılır. Kapasitif gerilim trafoları iki kısımdan oluşur. Bunlar kaplin kapasitör ünitesi ve içinde elektro magnetik parçalar bulunan tank kısmıdır.Kaplin kapasitör kısmı birbirine seri olarak bağlanmış kondansatör dizilerinden oluşur.. Kapasitör üniteleri yüksek kalite poliproplen film kağıt, kaliteli dielektrik yağ ile üretilmiştir. Kaplin kapasitörü ünitesi sayısı gerilim seviyesine göre 1-3 arasında değişebilir. Kaplin kapasitör buşingi yüksek kalitede porselen malzemeden oluşur. Kahverengi dışında başka renklerde de üretim yapılabilir. Atlama mesafesi montaj yerindeki ortam koşullarına göre değişir. Standart krepaj mesafeleri 20, 25, 31 mm/kVdir.

Elektro magnetik ünite 4 kısımdan oluşmaktadır.
1. Trafo ünitesi
2. Kompanze eden reaktör
3. Antiferrorezonans filtre
4. Yüksek frekans düzeneği.Bir adet ayırıcı, drenaj bobini, ark boynuzu.

Basitçe kapasitif voltaj trafosundaki kondansatörler değerlerine oranla gerilimleri 50 Hz de üzerlerinde bölerler,yüksek frekanslarda ise kısa devre özelliği gösterirler ,trafo ise belirli bir seviyeye indirir.KGT yüksek frekanslı sinyalleri iletme özelliği vardır.Fakat hat tıkacı paralel rezonans devresi oluşturarak,yüksek frekansın baraya girmesini engeller.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn6"][6][/URL]

Tablo3.3 Elimsan YG kapasitif GT teknik özellikleri

3.3 Kesiciler

Yüksek gerilimli ve büyük akımlı şebeke ve tesislerde, yük ve kd.akımlarını açmaya ve kapamaya yarayan şalt cihazlarına kesici (disjonktör) denir. Yüksek gerilimli ve büyük akımlı şebekelerde devre açma işlemleri basit yapılı şalterlerle yapılamaz. Yük altında yapılan akım kesme işlemi esnasında arklar oluşmaktadır. Bu arklar, kontaklara zarar vererek kısa zamanda kullanılamaz hale getirmektedir. Bu sebeple yüksek gerilimli ve büyük akımlı şebekelerde devre açma ve kapama işlemleri kesicilerle gerçekleştirilir.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn7"][7][/URL]
Kesicilerin üretimi ve çeşitleri arkın söndürüldüğü ortama göre belirlenir. Kesicilerin gruplandırması şöyledir;
- SF6 gazlı kesiciler
- Vakumlu kesiciler
- Basınçlı hava üflemeli kesiciler
- Tam yağlı kesiciler
- Az yağlı kesiciler
- Manyetik üflemeli kesiciler

3.3.1.SF6 Gazlı Kesiciler

Kontaklarda meydana gelen arkın özel bir gaz ile söndürüldüğü kesicilerdir. Elektro negatif bir gaz olan SF6 ( Kükürt Hekzaflorür ) kullanılır. Ark söndürme işlemi, SF6 gazının hareketli kontaktaki piston yardımı ile sıkıştırılıp ark üzerine püskürtülmesi ile gerçekleşir. Hacimlerinin küçük olması, özellikle kapalı mekanlarda kullanıma uygun olması, SF6 gazının iyi bir yalıtkan olması, çok sık bakım gerektirmemesi gibi nedenlerden dolayı OG veYG sistemlerinde çok kullanılan bir kesici çeşididir.

Şekil 3.6.SF6 gazlı kesici

3.3.2. Vakumlu Kesiciler

Bu tip kesicilerde ark söndürme işi, havası tamamen boşaltılmış bir vakum tüpünün içinde olmaktadır. Vakum tüpü bulunan hareketli kontağın sabit kontaklardan ayrılması ile kontaklar arasında bir metal buharı arkı oluşur. Bu metal buharı ark sönünceye kadar devam eder ve akım sıfıra düşünce ark söner. Kondanse olan (sıvı hale dönüşen) metal zerrecikleri tekrar kontaklara döner ve böylece kontak malzemesinin aşınması önlenmiş olur.

Şekil.3.7 Vakumlu kesiciler

3.3.3. Az Yağlı Kesiciler

Tam yağlı kesicilerin geliştirilmiş şeklidir. Bu tip kesicilerde her faza ait kontaklar, ayrı izolatör ve hava aralığı ile birbirinden ayrı bulunmaktadır. Ayrıca her faza ait yağ hücreleri de ayrıdır.(Az Yağlı Kesicilerin üretiminin kalktığını belirtmek istiyorum fakat Sakarya indirici merkezde çalışır halde havalı kesici gördüğümden dolayı bu konulardan az da olsa bahsetme gereği duydum.)

,

Şekil 3.8 Az yağlı kesici

SF6 Gazlı Kesicilerin Üstünlükleri

- Dielektrik dayanım gerilimi, aynı basınçtaki havaya göre üç kat değerdedir,
- Kayıp faktörü çok küçüktür,
- Isı iletim kat sayısının yüksek olması, alçak iyonizasyon nedeni ile ısıyı
çok çabuk dağıtır ve arkın çok çabuk soğumasını sağlar,
- Devre kesilirken oluşabilecek tutuşmaları ve buna bağlı aşırı gerilimleri
önler,
- SF6 gazı metallerle kimyasal tepkimeye girmez,
- SF6 gazı renksiz, kokusuz ve zehirsizdir,
- Yüksek ark ısısı sonucunda kimyasal olarak ayrışan gaz, tekrar eski haline döndüğü için uzun süre ilave edilmeden kullanılabilir,
- Onarımı, bakımı kolay ve masrafı azdır,
- Sahada yalıtım testi için özel cihaz gerektirmez,
- Boyutu küçüktür,
- Mekanik dayanımı yüksektir (10. 000 açma kapama).

.Vakumlu Kesicilerin Üstünlükleri

- Mekanizmaları basittir,
- Açma işlemi için ek teçhizat gerektirmez,
- Kesme hücresi dışındaki teçhizatın bakım ve onarımı kolaydır,
- Boyutları küçüktür,
- Mekanik dayanımı yüksektir (30. 000 açma kapama),
- Özellikle kapasitif devrelerin kesilmesinde daha uygundur,
- Yanıcı ve patlayıcı ortamlarda rahatlıkla kullanılabilir.

Kesicilerde Aranan Özellikler

İdeal bir kesicide aranan özellikler şunlar olmalıdır,
- Devre açma esnasında oluşan arkları ani olarak söndürmelidir,
- Kontaklarının açma kapama hızı çok iyi olmalıdır,
- Arka arkaya seri olarak açma kapama yapabilmelidir,
- Kontaklar arası atlama gerilimi yüksek olmalıdır,
- Yangın, patlama ve benzeri tehlikeli durumlara sebebiyet vermemelidir.

Kesici Etiket Değerleri

Sürekli anma akımı ; In = 630 A
Anma simetrik kesme akımı ; 14, 2/12 kA
Anma kesme kapasitesi ; 250 MVA
Anma kısa zaman akımı ; 14, 5 kA (1s sürekli)
Anma kapama akımı ; 37/31 kA (tepe değeri)
Besleme gerilimi ; 110V (DC), 220V (AC)

3.4.Ayırıcılar

Orta ve yüksek gerilim şebeke ve tesislerinde devre yüksüz iken açma kapama işlemi yapabilen şalt cihazlarına ayırıcı denir. Ayırıcıların diğer bir adı da seksiyonerdir. Ayırıcılar ile yük altında açma kapama işlemi yapılmaz fakat özel uygulamaları vardır. Aksi takdirde Ayırıcı ve işlemi yapan kişi zarar görür. Ayırıcıların kesicilerin akım yolu üzerinde bulunur. Kesiciden önce ve sonra yer alırlar. Kesicinin bakım ve onarımı gerektiği zaman kesici açıldıktan sonra ayırıcılar açılır. Sistem tekrar enerjilenmek istendiği zaman önce ayırıcılar kapatılır. Sonra kesici kapatılarak sisteme enerji verilir.Kullanım yerlerine göre pantograf,ortadan açmalı dikey açmalı,çift taraftan açmalı ve topraklama ayırıcılı tipleri vardır.Ayırıcılar nominal akım ve gerilimleri dışında anma kısa süreli dayanma akımından da seçilirler. ( )Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn8"][8][/URL]

Tablo 3.4 YG Ayırıcı teknik bilgilerOtomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn9"][9][/URL]

Şekil 3.9.Ortadan açmalı ayırıcı

3.4.1. Yük Ayırıcıları

Diğer ayırıcılardan farklı olarak normal yüklü devrelerde açma kapama işlemi yapabilen ayırıcılardır. Kesicilerden tasarruf etmek amacıyla kullanılır. Tek bara sistemlerinde, tek güç ayırıcısının bulunduğu durumlarda seri bir yüksek gerilim sigortası ile birlikte kullanılır. Birden fazla güç ayırıcısının bulunduğu yerlerde ise bir de kesici vardır. Bu kesici ile güç ayırıcıları arasında açma kapama işlemleri için ekstra röleler gerektirir.

Kısa devre kesme özelliği olan tiplerinde sigortalardan herhangi birinin devreyi açması halinde ayırıcı üç fazın birden enerjisini keser. Bu durumda önce ana kontaklar açar, bunlara paralel bağlı çubuk kontaklar kısa bir süre yükü üzerine alır. Açma hareketi anında meydana gelen çarpma ile çubuk kontak harekete geçer ve yay düzeneği sayesinde hemen açma işlemi gerçekleşir. Bu esnada sabit kontaklar arasında oluşan ark, ark söndürme hücresinde söndürülür.

Şekil.3.10. Yük ayırıcı

3.4.2. Görevlerine Göre Ayırıcılar, Yapısı ve Kullanım Yerleri

Görevlerine göre ayırıcılar,
- Hat ayırıcısı :Enerji nakil hatlarının girişinde veya çıkışında, kesici ile hat arasına bağlanan ayırıcılardır.
- Bara ayırıcısı : İletim ve dağıtım hatlarının baralara girişinde ve çıkışında kesici ile bara arasına bağlanan ayırıcılardır.
- Toprak ayırıcısı: Enerjisi kesilmiş devre veya şebekelerin üzerinde kalan artık enerjiyi toprağa aktarmaya yarayan ayırıcılardır.
- Bypas ayırıcısı: Tek bara sisteminde, kesiciye paralel bağlanan ve yük altında açma kapama yapılabilen ayırıcılardır. Kesicinin arıza yaptığı veya bakıma alındığı durumlarda baraya enerji vermeye yarar.
- Transfer ayırıcısı: Çift bara sisteminde, ana bara ile transfer barayı (yedek bara) birleştirmeye yarayan ayırıcılardır. Ait olduğu kesici kapalı iken açma kapama yapılabilir.
- Bara bölümleyici ayırıcılar: Aynı gerilimli baraların birleştirilmesinde veya ayrılmasında
kullanılan ayırıcılardır.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn10"][10][/URL]

3.4.3 Ayırıcı Etiket Değerleri

Ayırıcıların özeliklerini belirten değerler üzerindeki etiketlerde gösterilmiştir. Etikette
belirtilen değerler ve anlamları şöyledir;

T : Trifaze 4 : Nominal Akımı 400A
A : Ayırıcı 6 : Nominal Akımı 630A
H : Harici 12 : Nominal Akımı 1250A
D : Dahili 10 : Anma Gerilimi 10kV
S : Sigortalı 15 : Anma Gerilimi 17, 5kV
T : Topraklı 30 : Anma Gerilimi 30 kV
45 : Anma Gerilimi 52kV
Etiketinde TADST 4/30: Trifaze, dahili, sigortalı ve topraklı ayırıcı, anma değerleri 400A/30kV. Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn11"][11][/URL]

Şekil 3.11.Çift bara sistemde ayırıcılar ve kullanım yerleri

3.5.Parafudurlar

YG tesislerinde ve havai hatlarda meydana gelen arızaların pek çok nedeni vardır.Bunların başında da aşırı gerilimler gelir. Aşırı gerilimler, iç ve dış aşırı gerilimler olmak üzere ikiye ayrılır. Devre açma ve kapamada toprak ve faz kısa devrelerinde ve rezonans olaylarında meydana gelen aşırı gerilimlere iç aşırı gerilimler, atmosferik etkilerden dolayı meydana gelen aşırı gerilimlere de dış aşırı gerilimler denir.

3.5.1. Koruma Görevleri

Yüksek gerilim tesislerinde hat arızaları, yıldırım düşmeleri ve kesici açması gibi manevralar sonucu meydana gelen aşırı ve zararlı çok yüksek gerilim şoklarını önleyen koruma elemanlarına parafudur denir. Parafudurların ayrıca iletim hatlarında meydana gelen yürüyen dalgaların tahrip etkisini önleme, emniyet süpabı gibi çalışma, aşırı gerilimdalgalarını toprağa aktarma gibi görevleri vardır.
Parafudurlar yüksek gerilim iletkeni ile toprak arasına bağlanır. Yapısı, bir direnç ile buna seri bağlı bir ark söndürme eklatöründen meydana gelmiştir.

3.5.2. Yapılışlarına Göre Parafudur Çeşitleri
Yapılarına göre parafudurlar;
- Değişken dirençli,( Parafudurun izolasyon seviyesini aşan bir gerilimde, değişken direncin değeri düşer ve aynı zamanda atlama aralıkları arasındaki izolasyon delinerek ark başlar.Aşırı gerilim azaldıkça direnç eski değerini alır.
- Metal oksit, Metal oksit parafudurlarda aktif eleman olarak değişken direnç yerine yarı iletken malzeme olan çinko oksit (ZnO) bloklar kullanılır.Daha güvenilir ve yaygın kullanılır.
- Borulu,
-Deşarjtüplü olmak üzere 4çeşittir.

Parafudurlar faz-toprak,nötr noktası gibi yerlere konulur .Ayrıca şalt sahalarında,hat ve trafo direklerinde,trafo merkezlerinde,hava hattı devamı kablo iki ucunda,panolarda kullanılır.

Metal - Oksit Polimer Gövdeli Parafudurların Porselen Gövdeli Parafudrlara karşı üstünlükleri

· Darbelere karşı dayanıklıdır.
· Hafif olduğundan tesise ekstra bir yük getirmez.
· Gerilime vb. kuvvetlere karşı dayanımı çok yüksektir. Yüksek direnç kazandırır.
· Kolay kirlenmez.
· Çatlama ve kırılma riski çok azdır.
· Uzun süre bakım gerektirmez.
· Çok soğuk ya da çok sıcak havalardan ve hatta alevden etkilenmez.
· Güneşin ultraviyole ışınlarından etkilenmez.
· Montajı kolaydır.
· Endüstriyel kirlilikten, tuzdan ve asitten etkilenmez.

Şekil.3.12.YG Parafudurları

3.5.3. Parafudurların Seçimi

Parafudurların seçimi çok önemlidir. Parafudurların seçiminde; gerilim değeri, darbe anma akımı ve kısa devre akımı olmak üzere üç ana değer göz önüne alınarak belirlenir.

Parafudur Topraklama Direncinin Belirlenmesi

Parafudurlar yıldırım etkilerine karşı elektrik cihazlarını etkili bir şekilde
koruyabilmesi için topraklama iletken ve sistemlerinin çok iyi boyutlandırılması gerekir. Yıldırım akımlarının, elektrik cihazlarının topraklanmış tesis bölümleri ile işletme gereği gerilim altında bulunan bölümlerinde tehlikeli olmaması için geri atlamanın oluşmaması gerekir. Bunun için parafudur topraklama direnci;
...............................................(3.1)
Burada;
Rda: Direk ya da dayanak topraklama tesisinin darbe topraklama direnci
Uda: Yalıtkanın darbe dayanım gerilimi
Ida : Direk ya da dayanaktan geçen yıldırım akımının tepe değeri

Uda yalıtkanın darbe dayanım gerilimi IEC 76 da 1,2 / 50 ms değerleri için;
36 kV anma geriliminde Uda: 170 kV
1 kV anma geriliminde Uda: 20 kV olarak verilmektedir.
Burada;
1,2 ms Darbe geriliminin anma cephe süresi
50 ms darbe geriliminin anma sırt yarı değer süresini ifade etmektedir.
36 kV anma gerilim değerinde olan tesislerde geri atlama olmaması için parafudurun topraklama direnci; yıldırım akımlarının 20 60 kA değerleri için; = 170 / 20 = 8,5 ohm , 170 / 60 = 2,8 ohm Değerleri arasında olmalıdır.

. Parafudur Gerilim Değeri

Parafudur da aşırı gerilim dalgasının oluşturduğu ark atlayıp kesildikten sonra gerilim uçlarında kalan şebeke gerilimidir. Parafudur gerilim değeri, şebeke işletme frekansında izin verilen maksimum gerilime eşit ya da biraz büyük seçilir. Parafudurun gerilim değerinin belirlenmesinde, sistemi besleyen şebekenin ya da kaynağın besleme tarafının üçgen, yıldız ve yıldız noktasının da doğrudan ya da direnç üzerinden topraklı olması durumu göz önüne alınır. Nötr ya da başka bir deyişle yıldız noktası, büyük değerde empedanslarla topraklanmış ise nötrü yalıtılmış kabul edilir.
Sistemin toprak katsayısı; e, e< 0,8 ise sistem doğrudan topraklı, e> 0,8 ise nötrü yalıtılmış kabul edilmektedir.
-- Yıldız noktası yalıtılmış veya üçgen devrelerde parafudurun fazlar arası gerilim
Değeri Up = 1,1 x Un ( 0,8 < e < 1 ) olan sistemlerde.
-- Yıldız noktası doğrudan topraklı sistemlerde parafudurun fazlar arası gerilim
değeri; Up = 1,1 ´ Un ´ e (e= 0,8 alınır.)
Örnek verecek olursak: Bir 154/ 34,5 kV indirici merkezde transformatörün 34,5 kV sargısının yıldız noktası 60 ohm direnç üzerinden topraklıdır. Transformatörü korumak için kullanılacak parafudurun gerilimi: 60 ohmluk direnç nedeniyle transformatörün nötrü yalıtılmış kabul edilir. (e> 0,8 ) Up = 1,1 x Un = 1,1 x 34,5 = 37,95 kV olarak bulunur. 37 kVluk yada 36 kVluk parafudur Seçilmelidir.
Bir 154/ 34,5 kV indirici merkezde transformatörün 34,5 kV sargısının orta
noktası doğrudan topraklıdır. Transformatörü korumak için kullanılacak parafudurun
gerilimi ne olmalıdır?
Çözüm: Up = 1,1 xUn x e = 1,1 x 34,5 x 0,8 = 30,36 kV olarak bulunur. 30 kvluk parafudur seçilir.
Ülkemizin ulusal elektrik sisteminde 25 MVA gücün üzerindeki 154 / 34,5 kV
transformatörlerin 34,5 kV tarafının yıldız noktası bir dirençle topraklıdır.

Parafudurların çalışma gerilimi, koruduğu şebekedeki yalıtkanlığı en zayıf kısmın, delinme geriliminden daha küçük olmalıdır. Aksi takdirde, parafudur kapama yapmaz ve cihazlar zarar görür. Parafudur kapama (çalışma) gerilimi, normal gerilimin 3,5 katını geçmemelidir. Parafudur, nominal geriliminin seçimi, sistem izolasyonu ve parafudurun ömrü açısından büyük önem taşır. Nominal gerilim değerinin büyük seçilmesi, deşarjın erken sonlanmasına, küçük seçilmesi ise, deşarjın geç sonlanmasına neden olur. Bu her iki durum parafudur için tehlike meydana getirir.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn12"][12][/URL]

Darbe Anma Akımı Değeri

Parafudurlar 5 ve 10 kA darbe anma akımına göre yapılmaktadır. Atmosferik
boşalmaların yoğun olduğu bölgelerde 10 kA anma darbe akımlı parafudurlar seçilebilir. Yıldırım akımlarının seyrek oluştuğu yerlerde 5 kAlik parafudur seçimi uygun olmaktadır. Parafudurlar, alçak gerilim şebekesinde kullanılacaksa 1,5 kA, orta gerilimli trafo merkezlerinde kullanılacaksa 2,5 kA veya 5 kA, santrallar ve büyük trafo merkezlerinde kullanılacaksa 10 kA değerinde darbe boşalma akımlı seçilir.

Kısa Devre Akımı Değeri

Atmosferik boşalmalardan başka işletme frekansında olan kaçak akımlar da
parafudurları zorlamaktadır. Yıldız noktası doğrudan topraklı sistemlerde iki faz toprak arızalarında kısa devre akımının çok özel durumlarda 40 kAi geçtiği görülmüştür. Yıldız noktası direnç üzerinden topraklanmış sistemlerde ise iki faz toprak arızalarında kısa devre akımı seyrek olarak 15 kA düzeyine ulaşır. Bu bakımdan parafudurun kısa devre akımı, kendisine en yakın kesici ya da ayırıcının kısa devre akımı düzeyinde, ya da bir üst değerde seçilmesi uygun olur. Bilindiği gibi kısa devre dayanımı olması gerekenden düşük seçildiği takdirde
parçalanarak çevresine daha büyük zararlar verebilmektedir. Parafudurlar genelde 10, 20 ve 40 kA kısa devre akımı düzeyinde imal edilmektedir.

Aşağıdaki şemada 154KV şalt sahası parafudur ile korunması gösterilmektedir.

1,Parafudur
2,Gerilim Trafosu
3,Akım Trafosu
4,Kesici
5,AyırıcıOtomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn13"][13][/URL]

Şekil.3.13.154 Kv şalt sahasının parafudur ile korunması

3.6.Sigortalar

Sigorta akım devresine seri olarak bağlanan ve akım belirli bir değeri aştığı zaman eriyerek devreyi kesen koruyucu bir aygıttır. OG sigortalarının çeşitli tipleri olmakla birlikte, daha güvenli ve ekonomik olduklarından akım sınırlayıcı tipleri ülkemizde ve yabancı ülkelerde tercih edilmektedir. Bu tipler tamamen kapalı bir sistemde sessiz çalışır. Fonksiyonunu yerine getirirken dışarıya alev veya gaz taşması olmaz. Bu nedenle filtre, alev hücresi, özel ventil vs. gibi ek cihazlar gerektirmez..

OG salt tesislerini kısa devre arıza akımlarına karşı en mükemmel ve en ekonomik olarak koruma, sigorta ile mümkündür. Sigortalar, aşırı yük koruması için uygun bir cihaz değildir; çünkü ancak Imin (asgari açma akımı) değerinin üzerindeki sahada emniyetle çalışır. Bir başka deyişle, In (anma akım) değeri ile Imin değeri arasındaki sahada emin bir açma yapamaz ve bazı hallerde sigorta tahrip olabilir. Kullanılan akım hattının özellikleri ve sigortanın kontrüksiyonuna tabi olarak Imin değişir. Şüphesiz, güvenle kullanma sahasının genişlemesi büyük bir avantajdır. Bu nedenle Imin mümkün olduğu kadar küçük olmalıdır.

Şekil 3.14. YG Sigortaları
3.6.1. Teknik Özellikleri

Sigortaların teknik özellikleri; termik koruma, kısa devre akımının sınırlandırılması, nominal kesme özelliği, tehlikeli aşırı gerilimlere dayanım, minimum işletme gerilimi, güç sarfiyatı şeklinde belirtilir.

Termik Koruma:Sigortaların aşırı yüklenmesi durumunda patlayıp büyük zararlar verebilir.Termik zorlanmaları önlemek adına sigortalar termik korumalarla donatılmıştır. aşırı ısınması halinde, tehlikeli olacak termik zorlamaya erişilmeden önce, çarpma piminin kurtulması vasıtasıyla şalterin açılmasını, dolayısıyla devrenin kesilmesini sağlar.

Kısa Devre Akımının Sınırlandırılması: OG sigortaları daha ilk yarım periyotta akım yükselirken devreyi keser; diğer bir tabirle kısa devre 10 mili saniyeden daha kısa sürede yani kısa devre darbe akımı tepe değerine henüz erişmeden kesilecektir. Böylece tesis kısa devre akımlarının tahrip edici termik ve mekanik zorlamalarından korunmuş olacaktır.

Nominal Kesme Özelliği: Anma kesme performansı sigorta iç yapısının özelliklerine, erime elemanının hassasiyetine ve soğutma ortamının özelliklerine bağlıdır. Bu özelliklerin iyileştirilmesi sigortanın kesme sınırını yükseltir.

Tehlikeli Aşırı Gerilimler: Kısa devre akımı kesildiği anda gerilim sıçrama yapacaktır. Transformatör, kondansatör, kablo çıkışları ve gerilim transformatörlerinin önünde bu tip sigorta kullanmanın temin edeceği avantaj yüksektir.

Minimum İşletme Gerilimi: İşletme geriliminin, sigortanın Un değerine oranla küçük olması devrenin kesilmesi anındaki gerilim sıçramasını, sigortanın konstrüksiyonuna tabi olarak, aşırı arttırabilir. 10 kV bir işletme geriliminde Un = 20 kVluk bir sigorta tehlikesizce kullanılabilir.

Güç Sarfiyatı: Sigortada oluşan ısı atmosfere iyi şekilde iletilmelidir. Kapalı ortamlarda ve izole panolarda ısı, cihazların anma değerlerinde önemli bir sınırlama faktörüdür. Sigortanın takribi güç sarfiyatı (R x I2x K) olarak hesaplanabilir. Sigorta iç direncinin R(20C'deki) değerinin ısınma neticesinde artışını belirten K faktörü, IN değeri için takriben 1,4-2 dir. IN den daha düşük akım değerleri için bu faktör takriben 1,1 -1,4 gibi bir değer olur.

3.6.2. YG Sigortaları Seçimi

Sigortanın koruma yapacağı yere uygun özelliklerde seçilmesi gerekir.

Sigorta Nominal Gerilimi: İşletme gerilimine uygun seçilmelidir.

Nominal Kesme Özelliği: Şebekenin kısa devre yüküne uygun özellikte sigorta seçilmesine özen gösterilmelidir. Bazı özel hallerde bir üst boydaki sigortayı seçerek veya iki sigortayı seri bağlayarak daha yüksek anma kesme gücüne erişilebilir.

Nominal Akım: Sigortanın isimlendirilmesi için belirtilen bir değerdir. Aslında,uygulamada önemli olan sigortanın kullanma yer ve amacına uygun tespiti ve seçimidir. Bu seçimde ısınma en önemli faktörlerden biridir. Örneğin, bir trafo korumasında, açık havada In=6 A. bir sigorta uygun ise, aynı trafonun tamamen kapalı bir ortamda bulunan sigorta ile korunması halinde In=10 Alık sigorta gerekebilir. Daha yüksek akım değerlerinin gerektiği istisnai hallerde aynı değerdeki iki sigortayı paralel bağlamak gerekir. Ancak, yan yana duracak bu iki sigorta ısınma bakımından birbirini etkileyeceği için bir tolerans kabul
edilmelidir.

Koruma Yapacağı Yere Uygunluğu: Sigortanın motor, transformatör, kondansatör, kablo ve hat koruması, gerilim trafosu korunmasında kullanılmasına göre seçimi değişmektedir. Motor Koruması: Motorların kısa devre korumaları için OG sigorta seçiminde, motorun yol alma akım ve süresi en önemli kriter olarak dikkate alınmalıdır. Sigorta akım zaman eğrilerinde standartların tanıdığı tolerans ihmal edilmemelidir. Diğer önemli bir kriter ise yol verme tekrarı, yani motora saatte kaç defa yol verildiğidir. Yol verme periyodunun sıklığına tabi olarak seçilen sigorta İn değeri yükseltilmelidir.·
Transformatör Koruması: OG sigorta İn değeri belirli bir değerin altında olmamalıdır ki şalter kapandığında trafonun yol almadaki akım değeri (Mıknatıslama ani akımı) sigortaya zarar vermesin.
Pratik bir hesap ile, 0,1 saniyelik bir süre için trafo yol alma akımı, trafo tam yük akımının 10-12 misli olarak düşünülebilir. Sigorta In değeri belirli bir değerin üstünde olmamalıdır ki trafonun AG tarafında meydana gelebilecek bir kısa devrede OG tarafında akım değeri sigortanın Imin (minimum açma akımı) değerinden küçük olmasın. O.G. sigortasının In değeri o derecede büyük olmalıdır ki sigortalar, trafonun aşırı yüklenmesine müsaade etsin ve AG tarafındaki sigortalar ile aralarında seçiciliği sağlasın. O.G. sigortanın In değeri o derecede küçük olmalıdır ki trafo sargılarındaki bir arızada daha çabuk kesme garantilenir ve OG besleme hattının başındaki sigorta veya röle ile aralarında seçicilik
sağlanır.

Kondansatör Koruması: Sigorta İn değeri hem sürekli maksimum yük akımı ve hem de müsaade edilebilir harmonik bozunmaya dayanabilmek için yeterince büyük olmalıdır. Sigorta İn değeri, kapasitör bankının yol verme akımına dayanabilmelidir. Geçici olayların yaratabileceği gerilim yükselmeleri ihmal edilmemeli ve emniyet bakımından bir üst gerilim sınıfındaki sigorta seçilmelidir. Pratik bir bilgi olarak, sigorta İn değeri kondansatör tam yük akım değerinin 1,6-2 katından az olmamalıdır.
· Kablo ve Hat Koruması: Kablo ve hava hatlarının zaman zaman aşırı yüklenmelere maruz kalacağı unutulmamalıdır. Aksi halde bu durum sigortanın In ile Imin değerleri arasında yüklenmelerine, dolayısıyla aşırı ısınmalarına ve tahribine sebep olabilir. Bu sebeple sigorta İn değeri kablo veya hat kesitlerinin maksimum taşıyabileceği yüke göre seçilmelidir.
Gerilim Trafosu Koruması: Gerilim trafoları çok küçük dayanımlı oldukları için Y.G. sigortaları bizzat gerilim trafosunun kendisini arıza akımlarına karşı etkili olarak koruyamaz. Ancak daha ziyade arızalı gerilim trafosunu sistemden ayırmak için kullanılır. Sigortanın seçiminde esas, gerilim trafosunun yol alma akımına dayanacak büyüklükte olmasıdır. Bu husus sigortanın en çok ln=2 Amp değerinde olmasını gerektirir. Bu çok küçük İn değerli sigortalarda kullanılan çok ince akım hattı "korona" hadisesine sebep olabilir. Bu ihtimali düşünerek, sigorta borusunun topraklanmış metal aksamdan oldukça uzak bulunduğundan emin olunmalıdır.

Şekil3.15.OG Modüler hücrede sigortalar ve sigortaların termal kameralar ile sıcaklığının tespiti

Tablo 3.5. 7,2kVluk sigorta akım ve boyut değerleri

Şekil 3.16.Örnek Sigorta Ölçütleri

3.7. Kuşkonmazlar

Yüksek gerilim enerji hatlarını taşıyan direklerde bulunan traverslerdeki izolatörlerin bağlantı yerinin üst kısmını kuş konması veya yuva yapması istenmez. Bu nedenle traverslerin bu kısmına kuşların konmaması için U veya V şeklin de bir kuşkonmaz malzemeleri montaj edilir ve arası çapraz bir şekilde galvanizli ince bağlama teli ile bağlanır. Aksi halde kuş pislikleri izolatörleri kısa devre ederek toprak arızasına sebep olur.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn14"][14][/URL]

Şekil3.17.Kuşkonmazlar
3.8. Koruma İletkeni

Örgülü çelik iletkenler olup enerji nakil hatlarına düşebilecek olan yıldırımları üzerine çekip toprağa aktarma görevini görür. Koruma teli hava hatlarının üstünde direklerin tepesine koruma teli için imal edilmiş küçük izolatörlerle irtibatlandırılarak çekilir. Koruma ( topraklama ) iletkeni ,60 kV ve üzerindeki enerji iletim hatlarında ve şalt sahalarında kullanılır. Yıldırım yoğunluğunun fazla olduğu yerler hariç 36 kVa kadar olan hava hatlarında toprak (koruma) iletkeni kullanılmayabilir.(Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği).Ayrıca son dönemde koruma iletkenlerinin içine fiber optik lif koyma zorunluluğu doğmuştur.

Şekil 3.18. Koruma İletkenli YG direği
3.9. İzolatörler

Enerji nakil hava hatlarında kullanılan iletkenlerin, direklere tespitine yarayan,iletkenleri hem taşımaya hem de toprak ile direği iletkenlere karşı izole etmeye yarayan şebeke malzemelerine izolatör denir. Trafo merkezlerinde izolatörler iletkenleri taşıma veayrıca bağlantıların tespitinde de kullanılır. İzolatörler elektrik akımına karşı direnci yüksek ve yüksek derecedeki sıcaklığa dayanıklı porselen, cam, epoksi reçineden yapılır.

Enerji iletim ve dağıtım şebekelerinde kullanılan izolatörlerin iki ana görevi vardır:
-Elektriksel bakımdan iletkenleri topraktan ayırmak
- İletken ağırlığını ve iletkenlere gelen ek yükleri karşılama

Yapılış tiplerine göre izolatörler:
- Mesnet izolatörler
- Zincir izolatörler
- Geçit izolatörleri

Yüksek ve çok yüksek gerilim izolatörleri: Anma gerilimi 35 KVtan büyük
olan izolatörlerdir.

Şekil 3.19.YG izolatörleri

Ark Koruma Çemberi:İzolatör üzerinde yüzeysel atlama (ark) meydana geldiği anda rüzgâr eserse ark, izolatörün altına girebilir ve zarar verebilir. Bu durumu önlemek için izolatörün alt ve üst kısmına iletken çemberler konur. Ark atlaması, çemberler arasında gerçekleşir.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn15"][15][/URL]

Şekil3.20.Ark koruma çemberi

3.10. Bara Düzeneği

Aynı cins gerilimlerin toplanıp dağıtıldığı ünitelere bara denir. Baralar elektrik
enerjisinin kontrol ve kumanda edilmesinde kullanılan ünitelerin birbiriyle irtibatını sağlayan iletkenlerdir. Bara malzemeleri bakır ve alüminyumdan olmak üzere değişik metallerden yapılır:

-Bakır ve alüminyum lama
- Bakır ve alüminyum boru
- Çelik özlü (St-Al) alüminyum iletken

Lama şeklindeki baralar çoğunlukla iç tesislerde, boru ve iletken baralar ise dış
tesislerde kullanılır. İç tesislerde kullanılan baralar, faz sırasını belirlemek, malzemelerin oksitlenmesini önlemek ve akım yoğunluğunu artırıp soğutmayı sağlamak amacıyla değişik renklere boyanır. Bara üzerindeki enerji çıkışlar (fiderler) sayesinde müşterilere dağıtılır. Baralar yapılarına göre sınıflandırılır. Tek bara sistemi, transfer bara sistemi, çift bara sistemi, kare bara sistemi, üç bara sistemi. Dağıtım kesiminde en çok kullanılan tek ve transfer bara sistemi ileri ki konularda incelenecektir.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn16"][16][/URL]

Şekil 3.21. Boru şeklindeki 380 KV bara

3.11.Kuranportör Sistemi ve Hat Tıkacı(Line Trep)

Üretim merkezlerinde üretilen elektrik enerjisini dağıtım merkezlerine oradan da kullanıcılara güvenli bir şekilde ulaştırmak için EİH (Enerji İletim Hattı) ve EDH (Elektrik Dağıtım Hattı) kullanılır. Enerji iletiminde güvenlik ve sürekliliği sağlamak için frekansları50 kHz-500 kHz arasında olan iletişim sistemleri kullanılır. Bu sistemlere EİH taşıyıcı (Power Line Carrier PLC- ya da kuranportör) sistemleri denir. Bu cihazlar Taşıyıcı adını her türlü bilgi ve ses işaretini radyo frekanslı işaret üzerine bindirilerek ilgili yerlere taşıdıkları için almışlardır .

Elektrik enerjisinin taşınması amacıyla yapılan EİHlarının radyo frekanslı bir iletişim ortamı olarak kullanılması oldukça ekonomiktir, ancak böyle bir iletişim ortamında taşıyıcı sistemin çalışması için maliyeti artırsa da ilave bazı elemanları kullanmak gerekir (örneğin, hat tıkacı, kaplin kapasitör, sızdırma bobini, tuner vs.). Güvenlik yönünden bu iletişim ortamının enerji iletimi için daima hazır durumda olması (arıza durumları hariç) iletişimin sürekliliğini sağlar.

Hat Tıkacı: Ayarlandığı frekans bandına karşı büyük empedans göstererek karşıdan gelen veya karşı istasyona gönderilen radyo frekanslı işaretin taşıyıcılara hat tarafına yönlendirilmesini sağlayan paralel rezonans devresidir.

Enerji nakil hattının (ENH) herhangi bir fazı üzerine seri olarak bağlı sepet şeklinde bir bobindir. Yüksek frekansın, yüksek gerilim devresine girmesine engel olur. Herhangi bir toprağa kaçak arızasında yüksek frekansı toprağa geçirmez.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn17"][17][/URL]

Şekil 3.22.Hat tıkacı 154KV çıkış

3.12.Ölçü Aletleri

Trafo merkezinde kullanılan ölçü aletleri her fider için ayrı ayrı bağlanarak gerekli değerleri kaydetmeye ve trafo merkezinde bulunan ilgili tablocuya haber vermek için kullanılır. Kullanılan ölçü aletleri akım ve gerilim trafoları ile beslenmektedir. Bu ölçü aletleri trafo merkezi içindeki panonun üzerinde ve ayrıca gerekli olduğunda gerekli cihazın yanında bulunan panolarda bulunur.Son dönemlerde daha çok kaydedici ölçü aletlerinin kullanımı yaygınlaşmaktadır. Trafo merkezinde kullanılan ölçü aletleri şunlardır:

Ampermetre, voltmetre, wattmetre, cosinüsfimetre, aktif sayaç, reaktif sayaç, trafo için yağ basıncı , mesafe rölesi, buchzoll rölesi,diferansiyel röle

Şekil 3.23.Trafo merkezlerindeki çeşitli ölçü aletleri

3.13.Koruma Röleleri

Trafo merkezleri ve enerji iletim hatlarında çeşitli arızalar olabilir. Bu arızlar kısa devre, istenilmeyen yüksek gerilimler vb. Arızalar sonucunda meydana gelebilecek tahribatları önlemek için yüksek ve orta gerilim tesislerinin korunması gerekmektedir. Enerji iletim hatlarında ve trafo merkezlerinde oluşan arızaları haber vermek için kullanılan rölelere koruma röleleri denir. Rölelere arızaları sesli veya ışıklı devre elemanları aracılığıyla bildirir. Bazıları da bildirim yapmadan ayarladıkları büyüklüklere göre devreleri açar. Şebekelerde oluşan arızaların etkili ve ekonomik bir şekilde önlenmesi için röleler, devre açıcı elemanlar ve bildirim sistemleri ile beraber kullanılır.

Trafo merkezlerinde ve enerji iletim hatlarında kullanılan koruma rölelerin çeşitleri ve özet açıklamaları :
--Sekonder aşırı akım koruma rölesi : Akım trafolarının sekonder devresine bağlanan rölelere sekonder röle denir. Trafo ve alternatörlerin aşırı akımlara karşı korunmasında kullanılan rölelerdir. Alçak ve orta gerilim devrelerinde kullanıldığı gibi özellikle yüksek gerilim devrelerinde bu tip rölelerle koruma yapılmaktadır.
-- Diferansiyel aşırı akım koruma rölesi: Akım transformatörlerinin sekonder polarite uçları birbirine ters bağlanarak 180° faz farklı akımların oluşumu sağlanır ve bir akım rölesi yerleştirilir. Bu akım rölesine diferansiyel (farklı) röle denir. Hava hatlarının, kabloların, transformatörlerin ve alternatörlerin faz sargıları arasında bir izolasyon hatası sonucunda meydana gelen kısa devreleri en güvenilir şekilde tespit eden rölelerdir.
-- Toprak kaçağı koruma rölesi: Büyük güçlü transformatörlerde, faz sargıları ile gövde dolayısı ile toprak arasında oluşan faz-toprak kaçaklarında sistemin korunması amacıyla kullanılır.
-- Bucholz rölesi: Güç trafolarında meydana gelen iç arızalar sonucu yağın ısınarak genleşmesi ve ortaya çıkan gazın etkisiyle çalışarak koruma yapan rölelere Buchholz rölesi denir.
-- Mesafe rölesi: Enterkonnekte şebekeyi oluşturan enerji nakil hatlarında meydana gelen kısa devre arızalarında, arızalı kısmı tespit ederek devre dışı bırakan koruma rölesine denir.
Esas itibari ile bir direnç rölesi olup hatların ve şebekelerin dirençleri uzunluğa bağlı
olduğundan mesafe rölesi adını almıştır.
-- Isı kontrol rölesi :Transformatör ve alternatörlerde sargı sıcaklığının belirlenmesi ve belirli bir değerde sınırlandırılması gerekir. Bu amaçla kullanılan koruma tertibine denir.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn18"][18][/URL]

3.14.Dağıtım Panoları

Üretilen enerjinin kullanım yerlerine ulaştırılması ve dağıtımında belirli merkezler oluşturulur. Dağıtım merkezleri olarak alınan bu yerlerden dağıtımın kontrol ve güvenlik konuları önemlidir. Elektrik enerjisinin elde edilişi, iletimi ve dağıtımında kontrol (kumanda) ve güvenlik konularında yönetmeliklere uyulması gerekmektedir.

Panolar kablo giriş ve çıkış yerleriyle kapak kısımları içerisine toz,çamur, nem gibi maddelerin girmesini önleyecek şekilde yapılır. Panonun ön yüzüne konulacak mimig diyagramda her gerilim kademesi ayrı renkte belirtilir(Bu özellikler üretici firmaların opsiyonu altındadır). Renkler; 380 kVkahverengi, 154 kV kırmızı, 66 kV kavuniçi, 34.5 kV mavi, 15 kV sarı, 10 kV ve aşağı gerilimler yeşil, toprak siyah olur. Panolarda kullanılan bütün cıvata ve somunlar paslanmaz çelik (kadminyum kaplı) yapılır.

380 kV ve 154 kV kumanda panolarında en fazla iki fidere ait cihaz bulunur. 30 kV ve daha aşağı gerilimlerde ise 4 fidere ait cihazlar bulunur. Bunlar; mesafe, aşırı akım, tekrar kapama, faz uyuşmazlığı, yardımcı röleler vs. ve test kutularıdır. 154 kV trafo fideri röle panosunda da yalnız o fidere ait röleler bulunur. Bunlar; aşırı akım, tank koruma veya diferansiyel, yardımcı röleler, test kutuları ve gerektiğinde redresör kutularıdır. 30 kV ve daha düşük gerilimlerde, her röle panosunda en fazla üç fidere ait röleler bulunur. Panoda aşırı akım rölesi, toprak rölesi, demantmetreli aktif ve reaktif sayaç, tekrar kapama, yardımcı röleler ve test kutularıdır. Çeşitli kabloların bağlanacağı panolarda topraklama barası bulunur.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn19"][19][/URL]

Şekil.3.24 OG dağıtım panoları

3.15. Topraklama

İşletme akım devresinin bir noktasının veya tesisin akım taşımayan iletken kısımları ile toprak arasında iletken bir bağlantı yapmaya topraklama denir. Bina yakınında ve iletim hatlarının yakınına kazılan çukurlara bakır veya galvanizli çubuk veya levhaların gömülmesi ile elde edilir. Topraklama devresi, elektrik tesislerinde oluşan arıza durumunda kısa devre akımlarını insan hayatını tehlikeli olmayacak yoldan geçmesini sağlar.Topraklama can ve mal güvenliği açısından hayati önem taşımaktadır.Topraklama için toprağın cinsi ıslak veya kuru olması yer şekilleri vs. çok önemlidir.Herhangi bir yer topraklanmadan önce oranın toprak özgül direnci ölçülmelidir(meger ile) ,daha sonra direnci düşürmeye yönelik kullanılması gereken kazıklar ağlar vs kullanılmalıdır.

Topraklama çeşitleri ise;

Ø Koruma topraklaması_gerilim altında bulunmayan metal bölmeler.
Ø İşletme topraklaması_yıldız noktası topraklaması.
Ø Yıldırıma karşı topraklama
Ø Özel topraklama olarak çeşitleri bulunmaktadırOtomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn20"][20][/URL]

3.16. Yangından Koruma Düzeni

Trafo merkezlerinde yangın tehlikesini oluşturabilecek makinelerden birisi
transformatörlerdir. Bir de eski trafo merkezlerinde bulunan yağlı kesiciler yangın tehdidini oluşturuyorlardı. Bu yüzden trafo merkezlerinde yangın köşeleri oluşturulur. Hazırda yangın söndürücü yangın tüpü ve gerekli diğer malzemeler hazır bulundurulur. Ayrıca trafo merkezlerinde yangını bildirmek için yangın bildirim tesisatı da ayrıca çekilir. İletim hattının bulunduğu alan ve şalt sahasında gerekli zamanlarda artık otlardan temizleyerek yangın olma tehdidi ortadan kalkar.

4.ŞALT SAHASI BAĞLANTILARI

Açık şalt sahalı trafo merkezleri projeleri ve bağlantıları tasarlandıklarında beslenecek fider sayısı ve gerilimin değerine göre projelendirilir. Gerekli bağlantılar kuvvetli akımlar yönetmenliğine göre yapılmaktadır. Eleman bağlantılarından önce trafo merkezinde kullanılacak elemanlar için inşaat yapılması gerekmektedir. Kumanda binası, orta gerilim binası ve direklerin yerleştirilecek alanda temellerin yapılması gerekmektedir.

Şekil.4.1. 154KV açık şalt sahası

4.1.Şalt Sahası Şemaları ve Ekipman Bağlantıları

Aşağıda ki şekilde trafo fiderinin açık şalt ve teçhizat bağlantıları verilmiştir.
Bağlantı şemasında elamanlar arasındaki mesafe dikkate alınır. Belirlenen şemaya göre gerekli malzemeler için beton temeller oluşturulur (Güç trafosu, kesici, ayırıcı, akım trafosu vb)..Her kesici önünde ve arkasında ayırıcılar ile sisteme koyulur ve elemanların bağlantıları bağlantı sıraları ve yapıları indirici merkezlerin bara yapılarına ve gerilim seviyelerine göre büyük farklılıklar içermektedir.İleriki konularda Adapazarı indirici merkezdeki teçhizatlar,bağlantı yapıları hakkında resimler gösterilecektir.

Şekil.4.2.Trafo fider elemanları ve bağlantıları

Şekil 5.2.Açık şaltta fiderin ENH dan diğer techizatlara bağlantısı

Şekil 4.3.Trafo merkezlerinde kullanılan elemanlar ve tek fidere ait tek hat şeması

1-Kesici 2-Akım trafosu ¾-Ayırıcı ve topraklama ayırıcı(istenirse) 5-Parafudur

4.2.Bara Yapıları

Üretim merkezlerinde üretilen elektrik enerjisi iletim ve dağıtım tesislerine baralar yardımıyla iletilir. Santrallerde, trafo merkezlerinde, salt sahalarında, ölçme merkezlerinde, tablo ve panolarda baralar kullanılır. Baralar yükün durumuna göre aşağıda belirtilen çeşitli şekillerde tesis edilirler:

Tek bara sistemi
Çift bara sistemi
Çift bara ve transfer bara sistemi
Ring bara sistemi
1.5 kesicili sistem

Elektrik şebekesinden çekilen yükün durumuna göre bara çeşidinin tespit edilmesinde; yükün cinsi, miktar; kullanıldığı yerin özelliği, besleme kaynaklarının sayısı ve enerjinin sürekliliği dikkate alınmalıdır.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn21"][21][/URL]

4.2.1.Tek Bara Sistemi

Tesis maliyeti ucuz fakat arıza sırasında sistemin enerjisiz kalması sebebiyle emniyetli değildir. Bu bara şeklinde giriş ve çıkışlar aynı baraya müşterek olarak bağlanır. Sistemde veya kesicide meydana gelebilecek bir arıza nedeniyle enerjinin sürekliliği sağlanamaz. Hatta veya kesicide oluşacak bir hatada tüm dağıtım merkezi enerjisiz kalır.

Şekil 4.4. Tek bara sistemi
4.2.2.Çift Bara Sistemi

Çift bara sisteminde güç trafoları ayrı ayrı baralardan beslenir. Gerekli zamanlarda her iki barayı paralel bağlama imkânı sağlar.Küçük arazi gerektirir avantajdır.Enerjinin sürekliliğinin özellikle istendiği işletmelerde çift baralı sistemler tercih edilir. Şekil 4.5'de görüldüğü gibi çift baralı sistemde ana bara çalışırken transfer baraya enerji veren ayırıcılar açıktır. Ana baradan transfer baraya enerjiyi aktarmak için transfer bara ayırıcıları kapatılır. Ayırıcıların açılıp kapatılması sırasında yanlışlık yapılmaması için biri açıldığı zaman diğeri kapanabilen ayırıcılar kullanılır.Adapazarı indirici merkezde 34.5 ve 154 KV taraflarda bu sistem kullanılmaktadır,tek hat şemaları ekte verilecektir.

Şekil 4.5 Çift bara sistem

4.2.3.Çift Bara ve Transfer Bara Sistem

Çift bara sistemi, dünyada en yaygın kullanılan bara sistemlerinden biridir.Çıkış (feeder) gruplandırmalarını gerektiren güç üretim merkezlerinde çift bara daha uygun bir çözümdür. Bu düzeneğe bara bağlayıcı bir fiderin konması işletme kolaylıklarını artırır. Çift bara sistemine yeni bir transfer bara eklenerek işletme kolaylıkları daha da artırılabilir. Bara arızaları, tek bara düzenlemesinde olduğu gibi, arızalı bölüme bağlı tüm çıkışların devre dışı kalmasına yol açar. Çift ana baranın yararı çıkışların arızasız baraya aktarma olanağının bulunmasıdır. Adapazarı indirici merkezde 380 KV tarafında bu sistem bulunmaktadır tek hat şemaları ekte verilecektir.

Şekil 4.5.Çift ana bara ve transfer bara sistemi

4.2.4.Ring Bara Sistemi
Bu düzenlemede kesiciler, fider çıkışı yerine bara üzerine yerleştirilmiştir. Bir fideri devreden çıkarmak için iki kesicinin açılması gerekir. Kesicilerden birinin devre dışı olması halkanın açılmasına yol açar. Arızalı fiderin devre çıkışındaki ayırıcısı açılıp kesiciler kapatılarak halka kapalı duruma getirilebilir.Avantajları; Düşük yatırım maliyeti her yük için bir kesici ,ana bara olmadan çalışma, kolay bakım , bara arızalarında yalnız bir fider devre dışı kalır, kesici arızalarında (breaker failure) yalnız iki fider devre dışı kalır.dezavantajları; ölçüm cihazları fazla,koruma ve işletme oldukça karmaşıktır.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn22"][22][/URL]

Şekil4.6.Ring bara yapısı

4.2.5.Bir Buçuk Kesicili Sistem

Bu düzenleme daha çok kuzey Amerika da kullanılmaktadır.Avrupada ise yaygın değildir. Bara güvenirliği önemlidir.Çıkış başına yarım kesici kullanılmaktadır.Arıza bir kesici ile sınırlı kalır.İşletmede esneklik sağlar.Bütün açma kapamalar kesiciler ile yapılmaktadır.Bu düzenlemenin bir çok manevra olanakları vardır. Ancak,aygıtların iki çıkış fiderinin toplam yük akımını karşılayabilecek güçte olmaları gereği,aygıt anma değerlerini (akım taşıma gücü) ve merkez maliyetini artırır.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn23"][23][/URL]

Şekil.4.7.One and half breaker sistem

4.3.Çeşitli Bara Yapılarındaki Şalt Tesisleri

Aşağıda verilen şemada 1.5 Kesicili bara yapısına göre dizayn edilmiş bir transformatör merkezi görülmektedir.Üzerlerinde numaralı verilen teçhizatlar sırasıyla şöyledir:Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn24"][24][/URL]
1.2.Ana bara 3.Bara ayırıcı 4.Kesici 5.Akım TR 6.Gerilim Tr 7.Hat ayırıcı
8.Branch disconnector 9.Parafudur 10.Hat tıkacı 11.Trafo

Şekil 4.8.1.5 Kesicili sisteme göre dizayn edilmiş şalt sahası bağlantıları ve teçhizatları

Şekil 4.9 H bağlantılı şalt tesisi teçhizatları ve bağlantıları

Yukarıda verilen şemada H connection bara yapısına göre dizayn edilmiş bir transformatör merkezi görülmektedir.Genellikle tek bara sistemlerinde kullanılır,maliyeti ucuzdur.Tüm yüklü bölümler bakım amaçlı izole edilebilir,güvenirliği yüksektir.Üzerlerinde numaralı verilen teçhizatlar sırasıyla şöyledir:

1.Ana bara 2.Bara ayırıcı 3.Kesici 4.Akım TR 5.Gerilim TR 6.Hat ayırıcı 7.Parafudur

Şekil4.10.Çift bara düşük profil şalt sahası teçhizat ve bağlantıları

Yukarıda verilen şemada çift bara düşük profil bara yapısına göre dizayn edilmiş bir transformatör merkezi görülmektedir.Avantajı kesici ve trafo hat ayırıcısına direk olarak atlatılabilmektedir.Üzerlerinde numaralı verilen teçhizatlar sırasıyla şöyledir:
1.2.Bara lar 3.Bara ayırıcı 4.Kesici 5.Akım TR 6.Gerilim TR 7. Hat ayırıcı

8.Paradufur

Şekil 4.11.Boru tipi çift baralı çapraz düzen, baraları yukarıda olan şalt sahası teçhizat ve bağlantıları

Yukarıda boru tipi çift baralı çapraz düzen bir transformatör merkezi görülmektedir.3000A in üzerinde kullanılmaktadır.Ayrıca 245 ve 420 Kv da yaygın kullanılmaktadır.Bara ayırıcıları baralara göre çapraz düzenlenmiştir. Üzerlerinde numaralı verilen teçhizatlar sırasıyla şöyledir:
1.2.Baralar 3.Bara ayırıcı 4.Kesici 5.Akım Tr 6.Hat ayırıcı 7.Hat tıkacı
8.Kapasitif voltaj tr

Şekil.4.12.Tek sıra çapraz düzenli çift ana bara, bara altında olan şalt sahası teçhizat ve bağlantıları
Yukarıda verilen şemada tek sıra çapraz düzenli çift ana bara yapısında ki şalt sahası görülmektedir .Baralar bara ayırıcılarına çapraz düzenlenmiştir.Diğerlerine göre %20 daha az yer kaplar. Üzerlerinde numaralı verilen teçhizatlar sırasıyla şöyledir:
1.2.Baralar 3.Bara ayırıcı 4.Kesici 5.Akım Tr 6. Hat ayırıcı 7.Hat Tıkacı

8. Kapasitif voltaj tt

5.TRAFO MERKEZLERİNE ENERJİ GİRİŞ ÇIKIŞ ŞEKİLLERİ

Trafo merkezlerinin düşürücü ve yükseltici olma durumuna göre ayrıca gerilim seviyelerine göre iletkenlerin giriş ve çıkış bağlantısı değişmektedir. Ayrıca kullanılan iletim hatları yeraltı ve hava hattı olarak iki şekilde giriş ve çıkış bağlantısı yapılmaktadır.

Şekil 5.1. Enerjinin trafo merkezlerine giriş şekilleri

Yukarıdaki şekil incelendiğinde basitçe direklerle taşınan enerji iletim hattı ilk önce durdurucu direklerle trafo merkezi şalt sahasındaki gerilim trafosuna bağlanır, sonra bu bağlantıdan sonra ayırıcıya oradan kesiciye bağlanır. Kesiciden alınan iletim hattı ayırıcıya oradan da güç trafosuna bağlanır.

Şekil 5.2.34.5 KV iletim hattının binaya girişi ve bina içi baralar

Yeraltı iletim hattı ile bağlantı yapılacak ise; bağlantı yapılacak alana doğru kanal açılır ve içlerine gerekli kesitlerde iletim hattı döşenir, bina içerisindeki baralara bağlantı yapılır. Kablo kanalları mimari planda belirtilen yerlerde kazılır, gerekli görülen yerlere beton kanallar yapılabilir.

Şekil 5.3. Yeraltı kablosunun yerleşimi ve bina içine bağlantısı

YG. kablolarına dahilde ve hariçte kablo başlığı yapılacaktır. Kablo başlıkları, kabloya su, nem girmesini önleyecek şekilde olmalıdır. AG kablolarda su girmesini önleyecek tedbirlerin alınması durumunda kablo başlığı kullanılmayabilir. Kablo ekleri mutlaka özel ek aksesuarları veya ek kutularında yapılmalıdır. Ekler, mekanik bakımdan güvenilir, içine su ve nem sızmasını önlemeli ve iyi bir elektrik iletkenliğini sağlamalıdır. Ekler tesis edildiği yere uygun tipte seçilmelidir. Kabloların koruyucu kılıfları ya da yalıtkanları bulundukları yerlerde zorlanmamalı ve zedelenmemelidir. Kablolar gerektiğinde koruyucu büz ya da borular içine alınmalıdır. Tek damarlı kabloların tespitinde kullanılan elemanlar manyetik halka oluşturmamalıdır. Kablolar duruma göre toprak içine, kablo kanallarına ya da duvarlara tutturulan delikli tavalara veya merdiven raflara döşenmelidir. Deliksiz yapılmış tavalarla kablo döşenmesi tavsiye edilmez. Toprak içine yerleştirilen kabloların altında ve üstünde yaklaşık 10 cm kalınlıkta elenmiş kum bulunmalıdır. Kablonun üzerindeki kumun üzerine ve aynı kanala döşenen AG ve YG kabloları arasına tüm kablo boyunca dolu tuğla veya en az 6 cm kalınlıkta beton plaka veya plastik vb. malzemelerden yapılmış koruyucu elemanlar yerleştirilmelidir. Böylece çukuru açan işçilerin kazma darbelerinden kablo korunmalı ve orada kablo bulunduğu önceden anlaşılmalıdır. Bu koruyucunun yaklaşık 30 cm üzerine ise en az 10 cm genişliğinde polietilenden yapılmış uyarı şeridi konulmalıdır.

Bir enerji kablosu ile başka bir enerji kablosu ya da kumanda kablosu arasındaki en küçük açıklık 7cm'den az olmamak koşulu ile kablo çapı kadar olmalıdır. Kumanda kabloları arasında açıklık gerekmez.

Bir enerji kablosu ile telekomünikasyon, demiryolu, otoyol vb. ile ilgili kabloların birbirlerine yaklaşmaları ya da birbirlerini kesmeleri durumunda aralarındaki açıklık en az 30 cm olmalıdır. Bu açıklık daha küçük olduğunda kablolar yanmayan gereçlerden yapılan levha, yarım büz ya da borularla korunmalıdır.

5.1. Trafo Merkezinde Kullanılan İletken ve Kabloların Özellikleri

Trafo merkezlerinde kullanılan kablolar kullanım yerine göre özellikleri
değişmektedir. Bunlar:

5.1.1.Ölçü kumanda kabloları
Küçük kesitli, sinyal iletişimleri için normal işletme şartlarına uygun olanlar kullanılır.Ağır işletme şartlarında çalışılacaksa yağ dayanıklı ve özel dış kılıflı olarak imal edilen kablolar kullanılır. İnce çok telli bakır iletken kullanılır.

5.1.2.Yeraltı iletken bağlantıları kabloları
Yeraltı bakır kablolar genel olarak bakır ve alüminyum iletkenli olarak protothen-x yalıtkanlı kablolar kullanılmaktadır. Orta ve yüksek gerilimlerde protothen-x yalıtkanlı kablolar tercih edilir. Organik peroksit katkısıyla yüksek moleküllü saf polietilenden imal edilir.

5.1.3.Elektrik iletim ve dağıtımında kullanılan kablolar
Yüksek gerilimli hava hat bağlantılarında kullanılacak iletken hem enerji taşımalı hem de mekaniği olarak dayanıklı olmalıdır. Gerilimlere göre kullanılacak iletkenleri gruplandırırken aşağıdaki kriterler göz önüne alınır.

5.1.4.Alçak gerilim iletkenleri
Alçak gerilim iletkenleri bina içerisinde kullanılan iletkenlerdir. Kopmaya karşıdayanıklı ve elektriksel geçirgenliği iyi olduğu için bakır iletken kullanılır.

5.1.5.Orta gerilim iletkenleri
Orta gerilim elektrik enerjisindeki dağıtım hattında ve bağlantılarında kullanılaniletkenler çelik özlü alüminyum iletkendir. 3 AWG (Swallow) 1/0 AWG (Raven ) ve 3/0(Pigon) tipi iletkenler orta gerilimde kullanılır.

5.1.6.Çok yüksek gerilim iletkenleri
Ülkemizde kullanılan 380kV trafo merkezlerinde kullanılan iletkenler bu gruba girer.Bu iletkenler çelik özlü alüminyum örgülü iletkenlerdir. AWG veya MCM rail tipi çelik özlü alüminyum iletkenler kullanılır.Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn25"][25][/URL]

6.TRAFO MERKEZİ EMNİYET VE GÜVENLİK TEDBİRLERİ

Trafo merkezlerinde emniyet tedbirleri hayati önem taşımaktadır bu noktada TEİAŞ iş güvenliği yönetmeliği bir klavuz olmaktadır.

6.1.TEİAŞ iş güvenliği yönetmeliğiOtomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftn26"][26][/URL]

Madde 57 - Orta ve yüksek gerilim tesislerine görevlilerin dışındaki şahısların girmesi yasaktır. Ancak diğer şahısların tesislere girmesi özel izinle, görevli bir elemanın kontrolünde ve kişisel koruyucu kullanmaları ile mümkün olacaktır.
Madde 58 - Kesici ve ayırıcıların manevraları gerilim altında çalışma sayılmayacaktır.
Madde 59 - Stanka ile manevra yapılması gereken ayırıcıların manevralarında mutlaka stanka kullanılacaktır. Gerek stanka ile manevra yapılan ayırıcıların, gerekse mekanik kollu ayırıcıların manevralarında İzole eldivenler, baret, izole ayakkabı ve tesisatın özelliğine göre seyyar izole halı (2x1m) veya tabure kullanılacaktır.
Madde 60 - Üretim ve İletime ait OG ve YG tesislerinde yapılacak manevralarda Yük Dağıtım Usulleri Yönergesi gereğince Dağıtım Tesislerinde ise yönerge 47ye göre hareket edecektir.
Madde 61 - Orta gerilim tatbik edilmiş iletkenlere, İzole eldivenlerle dokunulmayacak ve bu iletkenler üzerinde sapı yalıtılmış aletlerle çalışılmayacaktır.
Çalışılması gerektiğinde enerjili çalışmaya uygun aletlerle çalışılacaktır.
Hat ayar ünitesi üzerinde yapılacak çalışmalarda izole eldiven kullanılmalı ve temas sırasında kutu üzerindeki topraklama bıçağı kapatılmalıdır. Şalt sahası çalışmaları izole halı üzerinde ve tüm ölçü aletleri topraklanmış durumda iken yapılmalı, koaksiyel kablo ekranı ve tuner, konsol toprağına iyi bir şekilde irtibatlandırılmış olmalıdır.
Sızdırma bobinlerinin toprak bağlantılarının güvenilirliğinden emin olunmadan ve hattın enerjisi kestirilmeden KESİNLİKLE canlı uç üzerinde çalışılmamalı ve bu uç açılmamalıdır.
Madde 62 - OG ve YG tesislerinde her türlü çalışmalar aşağıdaki işlemlerden sonra yapılacaktır.
-İşlemlere başlamadan önce mutlaka iş görev emri düzenlenecektir.
-Üzerinde çalışılacak teçhizatı gerilimsiz bırakmak için önce kesiciler, sonra ayırıcılar açılacaktır.
-Kesici ve ayırıcıların her fazının teker teker açık olduğu gözle ve uygun araçlarla kontrol edilecektir.
-OG şalt tesislerinde hücre kapıları ile bara ayırıcıları arasında bir kilit tertibatı olacaktır. Bu kilitleme tertibatı, fidere ait bara ayırıcıları açılmadan hücre kapısının açılmasını önleyecek şekilde olacaktır.
-Tesisin güvenlik altına alınması amacıyla kesme cihazları ile kumanda tertibatı üzerine GÜVENLİK KARTILARI, İKAZ VE İHBAR levhaları konacaktır.
-Çalışma yerinde gerilim yokluğunun kontrolu iletkenlerin her biri üzerinde, neon lambalı gerilim kontrol stankası, hat tüfeği ve benzeri özel aletler yardımı ile yapılacaktır. Çıplak iletkenlerin el ile atılması şeklinde deneme yapılması yasaktır.
-Gerilim yokluğu tesbit edilince mahalli topraklama ve kısa devre etme işlemleri, çalışma yerinin mümkün olduğu kadar yakınında ve çalışma yerini besleyebilecek bütün kollar üzerinde yapılacaktır. Topraklama ayırıcılarının kapatılmış olması halinde dahi bu işlem aynen uygulanacaktır.
-Yukarıda anlatılan işlem enerji kaynaklarından ayrılmış olan hat parçaları üzerinde de yapılacaktır. Çünkü bu parçalar atmosferik aşırı gerilimler veya endüksiyon tesirinde kalmış olabilirler.
-Topraklama ve kısa devre yapma işlerinde izole eldivenler, baret, izole ayakkabı, izole halı veya izole tabure ile stankalar kullanılacaktır.
-Topraklama ayırıcısı bıçaklarının hepsinin kapalı olması şarttır.
-Çalışma yeri; levhalar, bayraklar, flamalar, kordonlar, bariyerler vb. işaretlerle sınırlanacaktır.
-Tesislerin müsait olduğu hallerde, gerilim altında kalmış bulunan kısımlarına yaklaşılmasını yasaklayıcı levhalar konulacaktır.
-Tersten enerji gelmesi ihtimali bulunan fider hücrelerine Bu Fidere Tersten Enerji Gelebilir ibaresi taşıyan uyarı levhaları asılacaktır.
-Statik kondansatörlerin bulunduğu yerlerde her işlemden önce kondansatörler boşaltılacaktır. Boşaltma tertibatı bulunsa bile, kondansatörlerin her hangi bir çalışmadan önce bütün uçlarının topraklanması şarttır.
-İşe başlamayı temin edecek olan İŞ GÜVENLİĞİ FORMU (İGF/1) mutlaka düzenlenecektir.
Madde 63 - O.G. ve Y.G. tesislerinde insanın temas olasılığı bulunan hücre kapısı, kesici şasesi, ayırıcı kolu vb. metal aksamın toprak şebekesi ile irtibatını sağlayan topraklama iletkenlerinin gözle görülen kısmı üzerinden geçiş dirençleri periyodik olarak kontrol edilecek ve bu işle ilgili çalışmaların sonucu kaydedilecektir.
Madde 64 - Tesisatın yeniden gerilim altına alınması İŞ BİTİRME BEYANI İGF/2 Formu doldurularak İşletme Teknisyeni ne verilmesinden sonra yapılacaktır.
Madde 65 - İşaret, bayrak, flama, plaka, tehlike uyarı bandı, levha, güvenlik kartları ve benzeri güvenlik malzemeleri ile, kısa devre ve topraklama tertibatı kaldırılmadan tesisat gerilim altına alınmayacaktır.
Madde 66 - Yüksek gerilim şalt sahalarında bulunan kesici ve ayırıcıların hangi fidere ait olduğunu gösterir yazılı levhalar, uzaktan okunabilecek şekilde teçhizatın uygun yerlerine asılacaktır.
Madde 67 - OG fider ve hücrelerinin isimleri, tek hat şemaları ve manevra talimatı, hücre kapısı üzerine bir levha olarak asılacaktır. Ayrıca hücrenin arka fensi ve bina dışındaki geçit izalatörü altınada fider isimlerini belirten levhalar asılacaktır. TMnin en az 50x100cm boyutunda bir tek hat şeması kumanda odasına asılacaktır.
Madde 68 - OG hücrelerinde çalışma bittikten sonra gerekli güvenlik önlemleri kaldırılacak, korunma kapıları kapatılacak daha sonra enerji verilecektir.
Madde 69 - OG tarafında kesici bulunmayan yardımcı servis trafosu OG ve AG tarafından devre dışı bırakılması AG tarafından başlamak üzere önce kesme sonrada OG tarafından ayırma cihazları açılarak yapılacaktır.
-Bir transformatörün yağ seviyesinin kontrolünde kibrit ve benzeri alevli aydınlatma araçları kullanılmayacaktır.
-İşletmede çalışan güç trafoları ve reaktörler gibi teçhizatlarla yağ depolanan tanklarda herhangi bir nedenle araştırma yapmak gerektiğinde gerekli emniyet tedbirleri alınmadan (yağın boşaltılması, tank içerisindeki havanın sirküle edilmesi, gaz maskesi takılması vb.) tank içerisine girilmeyecek ve teçhizat üzerinde kaynak yapılmayacaktır.
Madde 70 - Çalışmalar esnasında ölçü trafolarında AG veren tertipler (Senkronizasyon fişleri vb. ) üzerinde gerekli kilitlemelerin yapılmış olması şarttır. Ayrıca bu transformatörlerin OG ve YG uçları topraklanacaktır.
-Akım ölçü trafoları servisteyken sekonder devrelerinin açık kalmaması için gerekli önlemler alınacaktır. (Akım trafolarının sekonderleri beslediği aletler üzerinden kapalı devre edilecektir.)
-Gerilim ölçü trafolarının sekonderleri, bağlı herhangi bir alet yoksa uçları açık bırakılacaktır.
Madde 71 - Transformatör merkezlerindeki OG sigortaları, ancak ayırıcı açıldıktan ve gerilimi kesildikten sonra sigortanın her iki tarafında gerilim bulunmadığı kontrol edilecek ve daha sonra orjinali ile değiştirilecektir.
Gerilimi kesmek mümkün olmayan hallerde sigorta değiştirmek zorunda kalınırsa, sigorta değiştirme pensi, baret, izole eldiven, izole tabure veya izole halı kullanılacaktır.
Madde 72 - Şalt sahalarında stanka, merdiven vb. insan boyunu aşan uzunluktaki malzemeler yere paralel olarak taşınacaktır.
Madde 73 - Kesici, ayırıcı vb. cihazlarının açılmasından sonra, gerilim altında kalmış kısımlarla temas veya ark atlaması gibi herhangi bir tehlikenin bulunduğu hallerde, iş güvenliği tedbirleri alınmadan sigortaları değiştirilmeyecektir.
Madde 74 - Direk tipi dağıtım güç trafolarında yapılacak çalışma türü ne olursa olsun gerilim önce AG den daha sonra OG den kesilecektir. Gerilim kontrolü yapılarak gerilimin olmadığı görüldükten sonra topraklama ve kısa devre işlemi yapılarak çalışmaya başlanacaktır.
Madde 75 - Harici tip sigortalı ayırıcılarda sigorta değiştirme işlemi; Her iki taraftan sigorta gerilimsiz bırakıldıktan ve kontrol edildikten sonra yapılacaktır.
-OG güç transformatör sigortalarının değiştirilmesinde; önce AG şalterleri sonra OG ayırıcıları açılacaktır.
-Sigorta alt ve üst uçları topraklanarak diğer fazlarla kısa devre yapılacak, daha sonra sigorta değiştirilecektir.
.

7.ADAPAZARI İNDİRİCİ MERKEZ (ADA TRAFO) GÖRSELLERİ

Adapazarı indirici merkez 380 154 ve 34.5 KV baraların bulunduğu bir merkezdir.380 KV tarafı çift ana bara+transfer bara,154 ve 34.5 KV tarafı ise ana bara+transfer bara sistemine göre dizayn edilmiştir.

380 KV tarafında ki fiderler;Göynük,Gökçekaya Temelli ,Tepeören(Gebze), Tepeören(güney ve kuzey),Çayırhan ve Osmanca yı beslemektedir.

154 KV tarafındaki fiderler;Köseköy 1,Hyundai,Nuh çiment, Kartal, Sakarya, Yarımca 2,Yarımca1,Pamukova,Paşalar,Hendek Kuzuluk,Toyota yı beslemektedir.

34.5KV tarafı ise;Hendek 1,Maltepe serdivan,Kızıltepe erenler,Şehir 1 Kapalı Salon,Sapanca 2 ,Maltepe Beş Köprü,Prefabrik evler,Deryaoğlu Çeliktaş,Söğütlü 1-2,Köseköy 1-2,Goodyear,Arifiye,Tank Palet 2,Şehir 3 Garajlar,Tank palet 1, Şehir 2 (Sanat okulu),Geyve 2-1,Hendek 2,Organize sanayi,

Görüldüğü gibi bu kadar çeşitli besleme yapısı olan indirici merkezin bara yapıları bağlantıları,teçhizatların çeşitliliği oldukça fazla ve komplikedir.Aşağıdaki fotoğraflarda şalt sahasında bulunan ana elemanların yapılarını bağlantıları verilmektedir.

Şekil 7.1.380 KV ana bara 1 ve 2

Şekil 7.2. 380/154 KV güç trafosu

Şekil 7.3. 380 KV parafudur ve akım trafosu

Şekil 7.4.380 KV parafudur akım tr ve ayırıcı

Şekil 7.5. 380 KV ayırıcılar kesiciler var boru tip bara yapısı

Şekil 7.6. 380 KV ayırıcı ve gerilim trafosu

Şekil 7.7. 380 Kv da kullanılan akım transformatörü

Şekil 7.8.154 KV tarafı parafudur ve sonrasında akım trafosu

Şekil 7.9.154 Kv tarafı akım tr den sonra ilk ayırıcılar

Şekil 7.10 154 KV da kullanılan ortadan açmalı tip ayırıcı

Şekil 7.11.154KV da kullanılan kesici ve iletkenleri taşımaya yarayan mesnet izolatörü

Şekil 7.12. 154 KV da kullanılan kesici kontakları ve mekanizması

Şekil 7.13.154 KV da kullanılan ana bara ile transfer bara arasındaki transfer Ayırıcı

Şekil 7.14.154 KV da kullanılan gerilim trafoları

Şekil 7.15.Akım trafosu ,parafudur ve 154/34.5 KV güç trafosu

Şekil 7.16.154 KV fideri sırasıyla kesici ayırıcı akım tr,hat tıkacı,kapasitif gerilim trafosu

Şekil.7.17. 154/34.5 KV güç trafosunun yıldız noktasına bağlanan faz-toprak kısa devrelerinde akımı sınırlayan nötr direnci

Şekil 7.18.34.5KV trafo binası iç ihtiyaç trafosu

Şekil 7.19. 34.5 KV trafo binasına girişi

KAYNAKLAR
1.Enerji Dağıtımı-1 ,Ders Notları ve Slaytlar ,YRD Doç. Dr. Bora ALBOYACI
2.Güç Sistemlerinde Koruma,Ders Notları , Yrd. Doç. Dr Hasbi İSMAİLOĞLU
3.Enerji Dağıtımı-2 Ders Notları ,Yrd.Doç.Dr.Erdal Mustafa YEĞİN
4. https://www.kontrolkalemi.com/forum...-acik-salt-sahasi-guc-trafosu-baglantisi.html
5. https://www.kontrolkalemi.com/forum/yuksek-gerilim/28600-salt-sahasi-eleman-isimleri/sayfa2.html
6. Design of 400kV,200kV SS
7. CIRCUIT BREAKERS AND SWITCHYARD
8. Switch Yard REVISE
9. https://www.kontrolkalemi.com/forum...sek-gerilim-hakkinda-tum-bilgiler-buraya.html
10.The University of West Indias Department of Electrical and Computer Engineering ,Substation Design
11. Yüksek Gerilim Güç Kesicileri - Sunum Örnekleri Yüksek Gerilim Kesicileri ,Prof. Dr. Özcan Kalenderli
12. d ) Y.G ve O.G KESİCİLERİ
13.Teknik Paylaşım Platformu - ELEKTROFORUM

14.TEİAŞ EÜAŞ TEDAŞ YTM ÖZEL SEKTÖR TÜM ENERJİ ÇALIŞANLARI PAYLAŞIM PLATFORMU

15.Elimsan Kataloglar

16.ABB High-Voltage Switchyards

17. http://www.ee.iastate.edu/~jdm/ee653/SubstationReliability.pdf Reliability of Substation Configurations Daniel Nack, Iowa State University, 2005

18. http://www.emo.org.tr/ekler/90efb66c5016fa8_ek.pdf , Ölçü Trafoları

19.Ota Gerilim Transformatör Merkezlerinin Tasarımı EMO İZMİR 1987

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref1"][1][/URL] http://www.yeniforumuz.biz

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref2"][2][/URL] Ota Gerilim Transformatör Merkezlerinin Tasarımı EMO İZMİR 1987

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref3"][3][/URL] İZOLATÖR KAÇAK AKIMLARININ VE YÜZEYSEL ATLAMA GERİLİMLERİNİN
ÇEVRESEL FAKTÖRLERE BAĞIMLILIĞI,
Muhsin Tunay GENÇOĞLU*, Mehmet CEBECİ
Fırat Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü, 23279, ELAZIĞ

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref4"][4][/URL] Enerji Dağıtımı-1 ,Ders Notları ve Slaytlar ,YRD Doç. Dr. Bora ALBOYACI

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref5"][5][/URL] Elimsan Katalogları YG Akım Trafoları

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref6"][6][/URL] Güç Sistemlerinde Koruma,Ders Notları , Yrd. Doç. Dr Hasbi İSMAİLOĞLU

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref7"][7][/URL] Ota Gerilim Transformatör Merkezlerinin Tasarımı EMO İZMİR 1987

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref8"][8][/URL] Enerji Dağıtımı-2 Ders Notları ,Yrd.Doç.Dr. Mustafa YEĞİN

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref9"][9][/URL] Elimsan Kataloglar ,YG Ayırıcı Teknik Bilgiler

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref10"][10][/URL] Megep.meb.gov.tr/Ayırıcılar

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref11"][11][/URL] Ayırıcı Etiket Değerleri Nelerdir anlamları | Elektro Teknoloji

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref12"][12][/URL] Güç Sistemlerinde Koruma,Ders Notları , Yrd. Doç. Dr Hasbi İSMAİLOĞLU

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref13"][13][/URL] https://www.kontrolkalemi.com/forum/yuksek-gerilim/28600-salt-sahasi-eleman-isimleri/sayfa2.html

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref14"][14][/URL] Elektro Teknoloji

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref15"][15][/URL] Elektro Teknoloji

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref16"][16][/URL] Trafolarda Bara Düzeneği | Elektro Teknoloji

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref17"][17][/URL] Güç Sistemlerinde Koruma,Ders Notları , Yrd. Doç. Dr Hasbi İSMAİLOĞLU

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref18"][18][/URL] Megep.meb.gov.tr / Koruma Röleleri

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref19"][19][/URL] Megep.meb.gov.tr/Dağıtım Panoları

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref20"][20][/URL] Ota Gerilim Transformatör Merkezlerinin Tasarımı EMO İZMİR 1987

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref21"][21][/URL] The University of West Indias Department of Electrical and Computer Engineering ,Substation Design

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref22"][22][/URL] http://www.ee.iastate.edu/~jdm/ee653/SubstationReliability.pdf Reliability of Substation Configurations Daniel Nack, Iowa State University, 2005

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref23"][23][/URL] The University of West Indias Department of Electrical and Computer Engineering ,Substation Design

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref24"][24][/URL] ABB High-Voltage Switchyards

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref25"][25][/URL] Megep.meb.gov.tr./Havai Enerji Hatları

Otomasyon"file:///C:/Users/ACER/Desktop/BiTirMe.docx#_ftnref26"][26][/URL] Orta ve Yüksek Gerilim Şalt Tesisleri TEİAŞ İş Güvenliği Yönetmeliği

edip235 · 5 Eki 2011

fidelcim bana gönderebilir misin

)

monalisa70 · 24 Kas 2011

Eline sağlık hocam.Keşke birazda resimlerle destekleseydin.

erkan_198 · 23 Tem 2012

slm, öncelikle çok güzel bir çalışma olmuş eline sağlık, fotoğraflara nasıl ulaşabiliriz

Egemn_4 · 6 Eki 2012

merhabalar bende bitirme projemi buna benzer bir konudan almayı düşünüyorum. Siteye yeni üye oldum isteyene mail atabilirim demişsiniz, bana mail olarak iletebilirseniz çok sevinirim, şimdiden teşekkürler.

kayahanilbasi · 17 Eki 2012

merhaba kardeşim öncelıkle ellerine sağlık dıyorum çok guzel olmus acaba bana da gönderebilir misin ?

DreamCatcher41 · 26 Eki 2012

Merhaba dostum bunu bana da yollayabilirmisin acaba. Çok memnun olurum.

yasinus · 4 Kas 2012

çok güzel olmuş.bana da göndermen mümkün mü acaba

Tam istediğim gibi olmuş

Teşekkürler

AYTAC TASDEMİR · 11 Ocak 2013

eline sağlık çok güzel olmuş
bana gönderirmisin

kalan · 13 Ara 2020

yandex e yukleyip buraya link verebilirsiniz.

Şalt sahaları ile ilgili herşey bitirme tezim görsellerle desteklenmiştir.

awareofdeath

Üye

edip235

Üye

monalisa70

Üye

erkan_198

Üye

Egemn_4

Üye

kayahanilbasi

Üye

DreamCatcher41

Üye

yasinus

Üye

AYTAC TASDEMİR

Üye

kalan

Üye

Benzer Konular

Yeni mesajlar

Forum istatistikleri

Yeni konular

Çevrimiçi üyeler