Ölçüm Aletleri ve Ölçme Tekniği

[Klavyeah]

ÖLÇÜM ALETLERİ VE ÖLÇME TEKNİĞİ

Ölçme, bir büyüklüğün sayısal değerini saptamaktır ve bu saptama sonucu ölçü
aletinde okunan değere ölçüm değeri denilir.
Herhangi bir ölçü aleti tarafından gösterilen ölçüm değerini uygun etolon bir değer ile
karşılaştırarak eşitleme işlemine kalibrasyon denilir. Etolon değerler hiç hata payı
bulunmayan standart değerlerdir.

5.1. ÖLÇÜ ALETLERİNİN SEÇİMİ
- Ölçü aletinin kalite sınıfı, ölçüm yapılacak yerin gerek ve koşullarına uygun
olmalıdır.
- Okuma hatalarından sakınmak için, büyük yapılı ölçü aletleri seçilmelidir.
- Yanlış değer okunmasından kaçınmak için, skala taksimatları açık ve basit
olmalıdır. Skala taksimatlarının sayısı o ölçü aletinin kalitesi hakkında bir kıstas
olamaz. Labratuarlarda kullanılan çok duyarlı ölçü aletlerinde genellikle bir skala
taksimatı bulunur.

- Çok duyarlı ölçü aletlerinde saha transferi son derece açık ve basit olmalıdır.
Karışık yapıda ,ölçü aletleri genellikle yanlış kullanma sonucu tahrip olurlar.
- Bir çok büyüklük ve büyüklük türü (örneğin: akım, gerilim, kapasite...) ölçen aletleri
kullanılırken aşırı dikkatli olmak gerekir. Bu tür ölçü aletleri unutkanlıkları ve yanlış
kullanımları asla bağışlamaz. Bu nedenle kişi önce kendi yeteneklerini tanımalı ve
bilgisinin üstündeki ölçü aletlerini ne kullanmalı ne de satın almalıdır.

5.2.AKIM VE GERİLİM ÖLÇÜLMESİ
5.2.1. AKIM ÖLÇÜLMESİ — AMPERMETRELER
Biz burada yalnız aletin bir elektrik devresine nasıl bağlandığını göstereceğiz.Elektrik
akım şiddetini ölçmeğe yarayan aletlere ampermetre denir ve bunlar devreye daima
seri olarak bağlanırlar ( Şekil 5-2a).Çünkü ampermetrenin görevi; bir elektrik
devresinden kaç amper geçtiğini ölçmektir. Alıcıdan geçen akım aynı zamanda
ampermetreden de geçtiğinden alet, alıcı (yük veya cihaz) ile arka arkaya
bağlanmalıdır, bu bağlantı şekline seri bağlama denir.

Bir elektrik devresinden geçen akımı, doğru olarak ölçmek için ampermetre, ölçtüğü
akımı değiştirmemelidir (azaltmamalıdır). Örneğin; alıcının devreden çekmiş olduğu
akım şiddeti 10 amper ise, ampermetre bu 10 amperlik akımın geçmesine müsaade
etmelidir. Bunun için de ampermetre iç dirençleri çok küçük olarak seçilir. Büyük akım
ölçen ampermetrelerin iç dirençleri ise, daha küçük olarak alınır ki bu direnç üzerinde
düşen gerilim uygulamada, ihmal edilecek kadar az olsun. Bunun temini için de
ampermetre bobini, kalın telli ve az sarımlı yapılır (dirençleri yaklaşık 0 ile 1 ohm
arasındadır).

Ampermetreler, devreden geçen akım şiddetinin değerini doğrudan doğruya amper
olarak okuyabilecek şekilde bölümlendirilirler.

Ampermetreler devreye daima seri olarak bağlanmalıdır (Şekil 5-2a), eğer. (Şekil 5-
2b) deki gibi bağlanacak olursa (paralel bağlama) alet tehlikeye düşer. Zira
ampermetrenin bobini çok küçük bir dirence sahipse sanki devrenin iki ucu bir
iletkenle birleştirilmiş gibi kısa devre etkisi gösterir. Dolayısıyla ampermetreden büyük
bir akım geçeceğinden, aletin bozulması (yanma) ihtimali her an mevcuttur.
Bu sebepten;ampermetre hiç bir zaman paralel bağlanmamalıdır.

Özel hallerde; ölçme alanı büyük olan ampermetrelerle, kuru pillerin kısa devre
akımlarını ölçmek mümkündür. Yalnız bu ölçmede zamanı uzatmamak gerekir, aksi
halde pil boşalır.

Özet olarak;
1. Alçım şiddetini ölçen aletlere, ampermetre denir.
2. Ampermetre devreye, akımı ölçülecek cihazla seri bağlanır.
3. Ampermetreler, devreye asla paralel bağlanmazlar.
4. Ampermetreler, yalnız akım şiddetini ölçen aletlerdir.
5. Ampermetre, küçük bir ölçü aletidir.
6. Alet için tehlikeli olabilecek akım şiddetlerinin ölçülmemesi gerekir.
( a )Ampermetre,devrenin daima bir
iletkeni arasına bağlanır
( b )Ampermetre,hiçbir zaman
devvrenin iki iletkeni arasına
bağlanmaz.

Ampermetreleri hemen tanımak için; akım şiddeti birimibaş harfi olan A ampermetre
kadranı üzerine yazılmıştır. Ampermetreler, ölçtüğü akımın büyüklüğüne göre isim
alırlar ampermetre, miliampermetre ve kiloampermetre)

5.2.2. GERİLİM ÖLÇÜLMESİ - VOLTMETRELER
Elektrik devrelerinde gerilim ölçmeye yarayan ölçü aletlerine voltmetre denir. Diğer
bir deyimle voltmetre, bir elektrik devresinde iki nokta arasındaki potansiyel farkının
(gerilimin) ölçülmesine yarayan bir ölçü aletidir. Ampermetrelerin tamamen aksine,
elektrik devresinin veya bir gerilim kaynağının uçları arasına doğrudan doğruya
bağlanır. Bu bağlama şekline paralel bağlama denir (Şekil 5-4a). Voltmetreler,
devreye bağlandıkları zaman önemli bir değişiklik meydana getirmemelidir. Yani;
devrenin veya kaynağın gerilimini düşürecek kadar büyük bir akım çekmemelidir. Bu
akımın küçük olması için, voltmetrenin iç direnci ampermetrelerin aksine, büyük
olmalıdır. Bu yüzden voltmetrelerin bobin teli, ince olup sarım sayısı da fazladır. Bu
sebepten alet, devreden kendini çalıştırabilecek kadar çok küçük bir akım çeker ve
devredeki cihazdan geçmesi beklenen akımda da önemli bir değişiklik yapmaz.
Yüksek gerilimlerin ölçülmesinde kullanılan voltmetrelerin iç dirençleri daha büyüktür.
O halde; voltmetreler devreye paralel olarak bağlanırlar, devrenin uçları arasındaki U
gerilimini VOLT (V) olarak gösterirler.
Şekil 5-3 Voltmetreler

Voltmetreler, devreye yanlışlıkla ampermetreler gibi seri bağlananacak olursa (Şekil
5-4 b), devrenin direncini yükselteceğinden geçen akım çok küçük olur (bu değer de,
voltmetrelerin özelliğine bağlıdır). Bu durumda devredeki alıcılar, örneğin; lamba ise,
ya flamanları kızarır veya hiç yanmaz. Buna sebep; voltmetrenin direnci büyük
olduğu için, devre geriliminin büyük bir kısmı aletin bu bobini üzerine düşer, fark
gerilim ise alıcıların normal çalışma geriliminden çok küçük olduğundan, alıcılar bu
gerilim altında ya normal çalışmazlar veya hiç çalışmazlar.
Bu sebepten;voltmetreler devreye seri olarak bağlanmazlar.
Voltmetreler, bir elektrik devresinin veya kaynağının iki ucu arasındaki gerilimi
doğrudan doğruya VOLT olarak, okunabilecek şekilde bölümlendirilmiştir.

Özet olarak:
1. Gerilim ölçmeye yarayan aletlere voltmetre denir.
2. Voltmetreler, devreye paralel bağlanırlar.
3. Voltmetreler, büyük dirençli bir ölçü aletidir.
4. Alet için, tehlikeli olabilecek gerilim değerlerinin ölçülmemesi gerekir.
5. Aleti tanımak için, gerilim birimi Volt’un baş harfi V aletin üzerine yazılmıştır.
Voltmetreler, ölçtüğü gerilimin büyüklüğüne göre isim alırlar (Mikrovoltmetre,
milivoltmetre, kilovoltmetre ve megavoltmetre gibi).

( a )Voltmetre,devrenin daima iki
iletkeni arasına bağlanır.
( b )Voltmetre,hiçbir zaman
devreye seri bağlanmaz.

 

[Klavyeah]

5.2.3.AMPERMETRE VE VOLTMETRE ARASINDAKİ FARKLAR
1. Ampermetre akım ölçer, voltmetre gerilim ölçer.
2. Ampermetre devreye seri, voltmetre ise paralel bağlanır.
3. Ampermetre küçük, voltmetre büyük dirençli ölçü aletidir.
4. Her ampermetreye; uygun bir direnç seri bağlanırsa, voltmetre olarak
kullanılabilinir.
5. Akım ölçme, elektrik alıcılarının normal çalışıp çalışmadıklarını kontrol için
gereklidir. Akım ölçmek suretiyle çeşitli devrelerdeki yüklerin normal olup olmadığı
ve çok fazlı devrelerin dengeli olup olmadığı kontrol edilebilir.

Bir elektrik devresine ampermetre ile voltmetrenin beraber bağlanması gerekiyorsa
devre; (Şekil 5-5) de görüldüğü gibi tertiplenir.
Şekil 5-5 Ampermetre ve Voltmetrenin bir devreye bağlanışı
5.3.ELEKTRİK SAYAÇLARI
Elektrik enerjisinin üretildiği şebekeler ile bu enerjiyi abonelerine satan firmalar,
abonelerinin belli zaman aralıklarında harcadıkları (tükettikleri) enerjiyi işletme
emniyeti bakımından bilip öğrenmek isterler. İşte bu harcanan elektrik enerjisini (işini)
watt-saat (Wh) veya kilowatt-saat (kWh) cinsinden ölçen aletlere elektrik sayacı
veya doğrudan doğruya sayaç denir.Yani, elektrik işi: watt x zaman olarak ölçülür.

Buraya kadar incelediğimiz ölçü aletlerinde akımın etkisi ile dönen sistem belirli bir
açı kadar sapmakta idi. Sayaçlar da ise dönen sistem devamlı bir dönme hareketi
yapar ve bu dönme hareketinin hızı, sarf edilen elektrik gücüyle orantılıdır. Bu aletler
de karşı koyma momenti yerine, hareketli sistemin hızıyla orantılı olan frenleyici
moment etkisini gösterir. Frenleyici moment ise, hareketli sistemle aynı mil üzerine
tespit edilen alüminyum bir diskin daimi mıknatıs kutupları arasında dönmesiyle
sağlanır.
Bu aletler de, doğru ve alternatif akım sayaçları olmak üzere iki tiptirler.
5.3.1. DOĞRU AKIM SAYAÇLARI
Bu sayaçlar da iki çeşittir.
5.3.1.1. MANYETO MOTOR SAYAÇLARI (AMPER - SAAT SAYAÇLARI)
Bunlar yalnız sabit gerilimli doğru akım devrelerinde kullanılırlar.Bu sayaçlar, küçük
boyda daimi mıknatıslı bir doğru akım motoruna benzerler.
Sayacın Yapısı: (Şekil 5-6a) da görüldüğü gibi sayacın endüvisi, içi boş alüminyum
disk (plak) içerisine yerleştirilen üç yassı bobin ve bobinin uçlarının bağlandığı
kollektör, sonsuz bir vida aynı eksene bağlanarak iki daimi mıknatıs arasında
dönebilecek şekilde tertiplenmiştir. Diskin devri, sonsuz bir vida ile devir sayıcısına
iletilir.

Sayacın Çalışması: Endüvi sargılarından geçen akımın meydana getirdiği manyetik
alan ile, daimi mıknatıslara ait manyetik alan arasında doğan etkiden bir döndürücü
kuvvet (moment) hasıl olur. Bu etkiyle disk dönmeğe başlar. Diskin devri, mıknatıs
alanı ve endüvi akımı ile orantılıdır. Daimi mıknatısın alanı sabit olduğuna göre diskin
devri yalnız endüvi akımına tabidir. O halde bu sayaç, devreden geçen elektrik
miktarını ölçer ve amper-saatleri kaydeder. Onun için bu aletler, amper-saat sayacı
olarak kullanılırlar. Eğer istenirse ölçülen değer, uygulanan sabit gerilimle çarpılarak
Wh cinsinden elektrik işi hesaplanabilir veya alet, enerjiyi kaydedecek şekilde yapılır.
Sayaç çalışırken diski frenlenmezse, devir gittikçe artar. Ölçmenin,doğru olması için
disk devrinin endüvi yani yük akımı ile orantılı olması icap eder. Bu frenleme işini, iki
daimi mıknatıs yapar.
Yük akımının tamamı, endüviden geçmesi bazı sak doğurduğundan, alete bir şönt
bağlanmıştır. Sayacın ölçme alanı, aynı zamanda bu şöntün değerine de bağlıdır. Bu
tip sayaçların devreye doğru bağlanmaları için, bağlantı uçlarına + ve — işaretleri
konmuştur. Her hangi bir sebeple,sayacın uçları devreye ters bağlanırsa, disk ters
döneceğinden önceki yazdıklarını siler. Şayet böyle bir yanlışlık olursa (Şekil 5-6c)de
gösterildiği gibi endüvinin bağlantı uçları değiştirilir.
Şekil 5-6 Amper-saat sayacı bağlantısı

Sayacın Özellikleri:
1. Diskin hızı, endüvi akımına tabidir.
2. Diskin devir yönü, endüviden geçen akım yönüne bağlıdır.
3. Bu tip sayaçların sarfiyatları çok küçük olup, tam yükte % 1 watt kadardır.
4. Yapımları kolay, basit ve maliyetleri düşüktür.
5. Sayacın ölçme alanı, endüvi şöntünün değerine bağlıdır.
5.3.1.2. ELEKTRODİNAMİK (DİNAMOMETRİK) SAYAÇLAR
Yapısı: (Şekil 5-7) de görüldüğü gibi aletin, devreye seri bağlanan iki sabit akım
bobini(St), bu bobinlerin arasında ve birbirlerine çapraz tutturulmuş iki endüvi bobini
(Sp); kollektör (K), fırçalar, küçük bir (Hi) bobini ve (Rv) ön direnci ile birlikte devreye
paralel bağlanmıştır. Endüvinin dönme sayısı, sonsuz bir vida yardımıyla (Z)
sayıcısına iletilir. Sayacın kontrol kuvveti, aynı mile bağlı (B) alüminyum diski ve (M)
daimi mıknatısı ile sağlanır.

Sayacın Çalışması: Bu tip sayaçlar, elektrodinamik wattmetrelere benzediklerinden
çalışma prensipleri de aynıdır. Şöyle ki; alet devreye bağlanınca sabit ve hareketli
bobinlerin meydana getirdikleri alanların birbirine yaptıkları mekanik etkiden dolayı,
hareketli bobin (endüvi) dönmeye başlar. Başka bir ifadeyle, bobinler o şekilde
tertiplenmiştir ki meydana getirdikleri alanlar birbirlerine dik olacak şekilde sabit
bobinin alanı, endüvi alanı üzerine etki ederek endüviyi döndürür.
Endüvinin dönme hızı, sabit bobinlerin ve endüvi alanının şiddeti ile orantılıdır. Sabit
bobinlerin alanı, alıcıların akımı ile endüvi alanı, alıcıların uçlarındaki gerilimle doğru
orantılıdır. O halde endüvinin dönme hızı; belirli zaman içerisinde tüketilen devrenin
gücü (U×I) ile doğru orantılı olduğundan bu sayaç, elektrik işini watt-saat veya
kilowatt-saat cinsinden ölçer.

Şekil 5-7 Elektrodinamik sayaç ve bağlantısı.
Sayacın zayıf yüklenmeleri esnasında, milin yataklara ve fırçaların kollektöre
sürtünme momentleri, dönme hızı üzerindeki etkileri oldukça fazladır. Sürtünmenin
bu zararlı etkisini mümkün mertebe azaltmak için endüviye seri olarak küçük bir (Hi)
bobini bağlanır. Bu bobinden geçen endüvi akımından dolayı oluşan gelen manyetik
alan, sürtünmeleri karşılayacak büyüklükte bir döndürme momenti (yardımcı moment)
meydana getirir. Yardımcı momentin ayarı, Hi bobinini endüviye yaklaştırılıp
uzaklaştırılmakla yapılır. Bu yardımcı moment, devrede yük olmadığı zaman da
vardır. Bu yüzden sayaç yüksüz ve devreye bağlı iken endüvinin dönmemesi için, (B)
alüminyum disk üzerine, (F) demir parçası (fren çengeli) takılmıştır. (M) daimi
mıknatısı bu demir parçasını çekerek dönmeyi önler.
Sayacın doğru bir değer göstermesi için, yükle değişen orantılı hızının sabit tutulması
icap eder. Bu işi de, endüvi miline bağlı ve daimi mıknatıs arasında dönen (B)
alüminyum diski sağlar (fukolt frenli sistem). Sayacın ayarı da daimi mıknatısın yerini
değiştirmekle yapılır.

Sayacın Özellikleri:
1. Bu sayaçlar yalnız doğru akım devrelerinde kullanılır.
2. Aletin sabit ve hareketli bobinlerinden akım geçtiği için sarfiyatları fazladır. Ayrıca,
alet yüksüz iken dahi döner kısmında 1,5 ile 2 watt kadar enerji kaybı vardır.
3. Bu tip sayaçlar hassas ve doğru ölçme yaparlar.
4. Elektrodinamik sayaçlar; alternatif akım tesislerinde ancak özel hallerde, (bazen
doğru ve bazen alternatif akımla beslenen sistemlerde veya alçak frekanslı
tesislerde) kullanıldıklarından şehir şebekelerinde hemen hemen hiç
kullanılmazlar. Bu bakımdan doğru akım sayaçları pek büyük bir özellik
taşımamaktadır.
5.3.2. ALTERNATİF AKIM SAYAÇLARI(İNDÜKSİYON SAYAÇLARI)
Bugün alternatif akım sayaçları denince elektrik işini, kWh cinsinden kaydeden ve
yalnız alternatif akım devrelerinde kullanılan indüksiyon tipi sayaçlar hatıra gelir.
Bunlar da bir ve üç fazlı olmak üzere imal edilirler.
5.3.2.1. BİR FAZLI İNDÜKSİYON SAYAÇLARI
Yapısı: (Şekil 5-8)de görüldüğü gibi sayaç, G ve U biçimindeki K1 K2,
elektromıknatıslarla A alüminyum diski ve M sabit mıknatısından ibarettir. K1 nüvesi
üzerine ince kesitli çok sarımlı gerilim bobini, K2 nüvesi üzerine de kalın kesitli az
sipirli akım bobini sarılmıştır. Ayrıca K2 nüvesinin üzerinde, uçları bir R direncine
bağlı birkaç sipirli bir bobin daha vardır. Alüminyum disk, K1 ve K2 elektromıknatısın
kutupları arasında serbestçe dönebilecek şekilde yaltaklandırılmıştır.
Zaman bakımından değişen ve bir alan içinde bulunan bu disk üzerinde akım
indüklenir. O halde diske (rotora) akım iletmek için doğru akım sayaçlarında olduğu
gibi fırça ve kollektöre ihtiyaç yoktur; zira diskte akım , indüksiyon yolu ile sağlanır.
Üzerinden akım geçen disk, içinde bulunduğu alanın etkisi ile bir dönme momenti
uygulanır ve böylece disk dönme hareketi yapar. Diskin devri ise, nihayetsiz bir vida

ile Z devir sayıcısına iletilir. M sabit mıknatısı da bundan evvelki sayaçlarda olduğu
gibi diski frenlemeye yarar. Yukarıdaki kısa açıklamalardan anlaşıldığı gibi
indüksiyonlu sayaçlar, indüksiyon makineleri adı verilen kısa devre rotorlu asenkron
makinelere aynen benzemektedir.

Şekil 5-8 Bir fazlı indüksiyon sayacı ve bağlantı şeması
Sayacın Çalışması: Bu sayaçlarda döndürücü moment, döner diskli indüksiyon ölçü
aletlerinde olduğu gibi elde edilmektedir. Şöyle ki; K1 ve K2 elektromıknatısların alet
içindeki yerleştirme durumlarına göre gerilimin bobininin meydana getirdiği Φu akısı
ile akım bobininin meydana getirdiği Φ1 akısının birbirine olan etkisi ile disk üzerinde
bir döndürme momenti meydana gelir.
Şimdi sayacın çalışmasını, devresine bağlanan yük durumuna göre açıklayalım:
a) Sayaç, omik yüklü bir devreye bağlı ise; akım bobininden geçen akım gerilimle
aynı fazdadır. Dolayısıyla bu akımın, akım bobininde meydana getirdiği Φ1 akısı da U
şebeke gerilimiyle aynı fazdadır. Bu akı kestiği alüminyum disk üzerinde, kendisinden
90° geride bir Ui disk gerilimi indükler. İndüklenen Ui disk gerilimi de disk üzerinde

kendisi ile aynı fazda olan Ii disk fuko akımlarını meydana getirir. Bu akımlarında
meydana getirdiği Φi disk akıları, Ui disk gerilimiyle aynı fazdadır. (Şekil 5-9a).
Gerilim bobini çok sipirli ve demir nüveli olduğundan indüktif özellik gösterir. Yani
gerilim bobininden geçen Iu akımı, U şebeke geriliminden 900 geridedir. Bu akımın
gerilim bobini üzerinde meydana getirdiği Φu akısı, Iu akımı ile aynı fazdadır.
Dolayısıyla şebeke geriliminden 90° geridir (Şekil 5-9b). Bu durumu, akım bobinini de
dikkate alarak ve birlikte bir vektör üzerinde gösterirsek; akım bobini akısının disk
üzerinde indüklediği fukolt akımlarının meydana getirdiği Φ1 akısı ile gerilim bobininin
Φu akılarının aynı fazda olduğu görülür (Şekil 5-9c). İşte bu iki alanın etkisi ile
meydana gelen döndürme momenti (T1) diski döndürür.

Aynı şekilde gerilim bobini akısı da değişken olduğundan disk üzerinde bir fukolt
akımı (Ic) indüklenmesine sebep olur. Bu akım, gerilim bobini akısından 90° geridir.
Dolayısıyla meydana getirdiği Φc akısı da, gerilim bobini akısından 90° geridir. Omik
yüklerde, akım bobininin Φ1 akısı ile gerilim bobininin disk üzerinde meydana getirdiği
Φc akısı arasında 180° faz farkı vardır. Bu iki akının birbirine olan etkisi ile meydana
gelen döndürme momenti (T2) diski döndürür. T2 momenti ile daha önce izah edilen
T1 momenti ise aynı yönlüdür.
b) Sayaç, indüktif yüklü bir devreye bağlı ise; gerilim ile akım arasında ϕ kadar bir
açı farkı olacağından (Şekil 5-9d)de gösterildiği gibi yük akımının iki bileşeni vardır.
Bunlardan biri gerilimle aynı fazda diğeri de gerilime 90° geri fazdadır. Gerilimle aynı
fazda olan i akımı yani omik bileşen, yukarıda izah edilen omik yükün akımı gibi

incelenir ve diski döndürür. Gerilime göre 90° geri fazda olan i1 akımının burada hiç
bir moment teşekkülüne katkısı olmaz. Bu reaktif bileşenin disk üzerinde
indükleyeceği akımların akısı ile gerilim bobini akısı arasında 900 faz farkı vardır. Bu
akıların değişim fonksiyonları çizilip incelenirse, meydana getirdikleri momentlerin bir
alternansta iki defa yön değiştirdiği görülür. Bu durum ise bir momentin doğmasına
engel olur. Ancak bu akımın (reaktif bileşen) disk üzerinde indüklediği akımın akısı
ile akım bobini akısı arasında 180° faz farkı olduğu görülür. Fakat bunların gerek
miktarları gerekse, birbiri ile bulundukları mekanik pozisyon bir moment teşekkülüne
müsait değildir. Dolayısıyla reakif akımlar wattmetrelerde olduğu gibi sayaçlarda da
bir döndürme momenti meydana getirmedikleri için, bu aletler tarafından kayıt
edilemezler. Elektrik şirketlerinin zararına olan bu kayıp enerjiyi, ayrıca ölçüp
kaydeden aletler yapılmıştır ki adına da reaktif sayaçlar denir.
Özet olarak; buraya kadar olan açıklamalardan anlaşıldığı üzere, indüksiyonlu
sayaçlarda devre yükü ne olursa olsun disk üzerinde iki çift döndürme momenti
vardır.

1- Akım ile gerilim arasında faz farkı yok ise:
a) Birinci döndürme momenti; Ii ile Φu nun karşılıklı etkisinden doğan T1 döndürme
momenti.
b) İkinci döndürme momenti; lc ile Φ1 nin karşılıklı etkisinden doğan T2 döndürme
momenti.
Toplam döndürme momenti ise; T = T1 + T2 dir.
2- Akım ile gerilim arasında faz farkı var ise:Akım ile gerilim arasında φ açısı kadar
faz farkı, omik yüklü devrelerde izah ettiğimiz disk akımları ile bobin akıları arasında
da belireceğinden meydana gelen döndürme çifti; yalnız akım ve gerilim ile değil bu
açının cos φ ile de orantılı olur (T = U .I. cos φ).
İndüksiyon sayaçlarının hatasız bir şekilde ölçme yapabilmeleri için akım ve gerilim
bobinlerinin akıları arasında 900 lik bir faz farkı olması icap eder. Bunun için de Sp
gerilim bobini imkan dahilinde saf indüktif, St akım bobini ise mümkün olduğu kadar

omik dirençli yapmak suretiyle sağlanır. Bu durumda; gerilim bobininin manyetik akısı
şebeke geriliminin 900 gerisinde ve akım bobininin akısı ise, yük akımı ile aynı fazda
olacaktır. Yalnız bu hal, ideal bir durumdur veya ideal bir sayaç için düşünülebilir.
Çünkü, tatbikatta kullanılan sargılar ne tam omik ve ne de tam indüktif dirençli
yapılamaz. Bu bakımdan gerilim bobininin indüktif direnci yanında bir de omik direnci
olduğundan; bu bobinin meydana getirdiği akı şebeke gerilimi ile tam 900 olmayıp,
90° den biraz daha az geride, akım sargısı ise biraz indüktif olacaktır. Bunun için de
aşağıda izah edilen suni yollara baş vurulur.
1) Gerilim bobininin meydana getirdiği akı şebeke geriliminden tam 90° faz farklı
olabilmesi için, K1 gerilim nüvesine manyetik bir paralel kol (N parçası) ilave
edilmiştir. Bu N şöntleme parçası ile K1 nüvesi arasındaki hava aralığı o şekilde
ayarlanmıştır ki gerilim bobininin meydana getirdiği Φ akısının büyük bir kısmı (Φs), A
diskinden geçmeden bu hava aralığı ile N şöntlemesinden geçer. Diklik şartı aranılan
Φu akısı ise diskten geçirilerek amaca ulaşılır.
2) Bu gerilim bobininin alanı ile akım bobini arasındaki dikliği de, K2 nüvesi üzerine
müstakil olarak sarılmış birkaç sipirli Spa sargısı (geriletme bobini) ile sağlanır. Bu
bobinin uçlarını kısa devre eden R direncinin ayarlanması ile akım akısını yükleyerek
bu açıyı istendiği kadar büyütmek imkanı mevcuttur. Aynı zamanda, ayar bobini
akımının indüktif bileşeni ile akım bobini akımının indüktif bileşenleri birbirine zıt
olduğundan bu bobin yardımıyla akım bobininin tam omik olması da sağlanmış olur.
Esasen sayaçların ayarlanması ve etalonajı için bu usulden istifade edilir.
Demek ki; bir sayaçta akım bobini ne kadar omik, gerilim bobini de ne kadar indüktif
karakterli ise say o kadar doğru ölçme yapar.
Pratik olarak; sayaç, yüklerde kullanılırken diski hızlı dönüyorsa R direnci artırılır,
şayet yavaş dönüyorsa direnci azaltılır. Kapasitif yükler de ise bu olay ters
olacağından R direncinin ayarları da ters yapılır. Bu ayarlardan sonra, yükler
müşterek dahi olsa sayaç yine doğru değerler kaydedecektir.

Sayacın frenleyici momenti, önceki sistemlerde olduğu gibi yine M daimi mıknatısı
yardımıyla temin edilmektedir. Döndürücü ve frenleyici momentlerin her ikisi de aynı
değerde alüminyum diskin direnciyle ilgili olduklarından göstergeli indüksiyonlu
aletlerden farklı olarak bu tip sayaçlara, sıcaklığın tesiri azdır Sayaç yüksüz iken veya
yük altında dönerken, yükü kaldırıldığı zaman diskin daima aynı yerde durması için,
mil üzerine konan f demir çengeli, K1 nüvesi üzerindeki b manyetik çengeli karşısına
gelince disk durur (penceresinden görülen kırmızı boyalı kenarı). Sayacın ayarı; M
daimi mıknatısının, yerini değiştirmekle temin edilir.
Bu tip sayaçlar, bir fazlı alternatif akımla çalışan bütün cihazların (lamba, ütü, fırın,
motor,... vb) sarfettikleri elektrik enerjisini kWh cinsinden kaydederler.
İndüksiyon sayaçlarının çalışmalarını kısaca özetlersek;
-Akım ve gerilim bobinleri, sayacın diski üzerine geçen akım ve tatbik edilen gerilim
ile orantılı olarak bir kuvvet tatbik ettiklerinden diskin dönüş hızı; tesisat tarafından
çekilen güç ile birlikte artar.
-Diskin dönmesi için iki şart lazımdır:
a) Diskin içinde bir elektrik akımı dolaşmalıdır.
b) Bu akım bir manyetik alanın etkisi altında bırakılmalıdır.
-Bilindiği gibi; bir iletken, değişen bir manyetik alanın etkisi altında kalırsa o iletken
içinde bir elektrik akımı doğar.
-Bu manyetik alanın değişimi alternatif akım ile temin edilir.
-Değişen bir mıknatısiyet, böylece iletkenlerin içinde değişken bir elektrik akımının
doğmasına sebep olur.
-İçinden değişken bir akım geçen sayacın gerilim bobini, değişken bir manyetik alan
meydana getirir. Bu değişken manyetik alan iletken içinde bir elektrik akımı yaratır.
-İçinden elektrik akımı geçen ye manyetik alan etkisi altında bulunan her iletken
hareket eder.

-O halde; sayacın gerilim bobinleri tarafından meydana getirilen manyetik alanın
diskte doğurduğu akım, akım bobini tarafından meydana getirilen manyetik alanın
etkisiyle diski hareket ettirir.
-Sayacın diski, sarf edilen enerjiyi kayıt eden saat mekanizmasını çalıştırır.
-Bir daimi mıknatıs yardımı ile bu disk frenlenmek suretiyle dönüş hızı ayarlanabilir.
İ

 

[Klavyeah]

5.3.2.2. ÜÇ FAZLI İNDÜKSİYON SAYAÇLARI
Bu sayaçlarda, üç fazlı üç telli ve üç fazlı dört telli dağıtım sistemlerinde enerji ölçmek
için, iki tipte imal edilirler. Bunlar; iki veya üç adet bir fazlı indüksiyon sayaçlarının bir
araya getirilmesinden meydana geldiği için, çalışma prensipleri ve özellikleri bir
fazlıların aynıdır. Yapı bakımından tek farkı, her sayaca ait alüminyum disklerin, bir
mil (aynı eksen) üzerine tespit edilmeleridir.
(Şekil 5-10a) da üç fazlı üç telli dağıtım sistemlerinde kullanılan böyle bir sayacın
şekli gösterilmiştir. Bu tip sayaçlar da bir disk bulunduğundan iki elektromıknatıs aynı
diske etki ederler Aynı mile bağlı iki diskli olan tipleri de vardır (Şekil 5-10 b). Bunlar,
çift wattmetre usulünde olduğu gibi devreye bağlanıp (aron bağlantılı) ve her faza ait
hattın, toplam sarfiyatını kWh cinsinden kaydederler.
Şekil 5-10 Üç fazlı üç hatlı devrelerde kullanılan indüksiyon sayaçları (aron bağlantılı)

Üç fazlı dört telli dağıtım sistemlerinde ise, aynı mil üzerine tespit edilmiş iki diskli
(Şekil 5-11a) veya üç diskli (Şekil 5-11b) olan tipleri kullanılır. Bu sayaçlar, nötr hatlı
olduğundan dengeli veya dengesiz bütün alıcılara bağlanarak (motor, ışık gibi) üç
fazın toplam enerjisini kWh cinsinden kaydederler.
Sayaçların Ayarı: Sayaçların ayarı; tam yükte, ufak yükte ve faz ayarı olmak üzere
üç şekilde yapılır.
a)Tam yük ayarı: Bu ayar cos φ = 1 iken, nominal gerilim ve akım da 1 kWh deki
diskin dönüş sayısı zamanının, ölçülen zamana eşit çıkmasını temin için yapılan
ayardır.
Şekil 5-11 Üç fazlı dört hatlı devrelerde kullanılan indüksiyon sayaçları

b) Ufak yük ayarı: Yine cos ϕ = 1 iken nominal gerilimde ve nominal akımın % 5
değeri alınarak geçen enerjinin, sayacın hatasız kaydetmesini temin için yapılan
ayardır.
c) Faz ayarı: cos φ = 0,5 iken, nominal gerilim ve akımda geçen enerjiyi sayacın
normal göstermesi için yapılan ayardır.

Bu ayarlarda; gerilim bobinine ait manyetik şöntleme, akım bobinine ait R direnci ve
frenleme momentini temin eden daimi mıknatısların yerlerini değiştirmekle yapılır.
Sayaçların bu çeşit ayarları yalnız, şirketin kendi bünyesi içerisindeki yetkili kontrol ve
ayarlama elemanları tarafından, özel olarak hazırlanmış sayaç ayar masalarında
yapılır. Çünkü, sayacın mühürlü muhafazası yalnız yetkili kimseler tarafından
açılabilir.

Biz ancak elimizdeki sayacın doğru yazıp yazmadığını deney yapmak suretiyle
kontrolünü yapabiliriz. Bu kontrollar da pratik olarak, şu usullerden biri ile yapılır;
a) Standart sayaçlarla kontrol: Kontrolu yapılacak sayaç, belirli bir süre tam ve ufak
yükte, ayrı ayrı çalıştırılarak kaydettiği değerler bir yere yazılır. Şimdi bu sayaç devre
dışı edilerek yerine standart (etalon) bir sayaç bağlanır. Aynı şartlar altında
çalıştırılan bu sayacın kaydettiği değerlerle karşılaştırılır. Değerler tutuyorsa,
muayenesi yapılan sayaç doğrudur, değilse ayarlamaya gönderilir.
b) Hesap yoluyla kontrol (hata tayini):Sayaçların etiketleri üzerinde; gerilimi, akımı,
frekansı ve bir kilowatt-saat için dönüş sayısı gibi yazılı olan nominal (normal)
değerleri dikkate alınarak çok kısa bir zamanda ve hassas olarak yapılan bir
deneydir. Yalnız bu kontrolda zamanı ölçmek için, ayrıca bir kronometreye ihtiyaç
vardır.

Sayaç sayıcısının gösterdiği değer ile diskin devir sayısı arasındaki münasebet,
etalon kat sayısı ile verilmiştir. Sayaçların 1 kWh e denk gelen toplam devir (Ck),
sayacın etiketinde yazılıdır. Buna hakiki etanolaj kat sayısı ismi de verilir. Diğer
taraftan sayaçla yapılan deneyle, 1 kWh için toplam devir sayısı (Cd), hesaplanabilir.

Bunun için, P(watt) gücü ile yüklenen sayacın n devrini yaptığı t (saniye) zamanı
yukarıda da belirtildiği gibi bir kronometre yardımı ile tespit edilir.
Buna göre:
Örnek: 220 V ve 5 A’lik bir sayacın etiketinde 1 kWh için, 3000 devir yazılıdır. Bu
sayaç 1110 vatlık bir yük ile yüklendiği zaman sayaç diski, 50 devrini 54,8 saniyede
tamamlamaktadır.

Buna göre,
Bu örnekte de görüldüğü gibi sayaçta okunan değerler gerçek değerden büyük ise
hata pozitiftir, küçük ise yukarıdaki gibi negatiftir. Bu bakımdan sayaçlar genellikle
işletme değerlerinin ancak belirli sınırları dahilinde doğru gösterirler ve bu sınırların
haricinde yanlış değerler kaydederler. Onun için, sayaçlar etiketi üzerinde yazılı
nominal değerlerine göre yüklenmelidirler (ancak ± % 5 kadar bir gerilim
değişmelerine müsaade edilebilir).

Sayaçların Devreye Bağlanması: Sarfiyatın doğru ölçülmesi için, ancak sayacın
devreye doğru olarak bağlanması ile mümkündür. Sayaçlar devreye tıpkı
wattmetreler gibi bağlanırlar (akım bobini devreye seri, gerilim bobini paralel olarak).
Her sayacın bağlantı şeması genellikle sayaçların kapakları içinde vardır. Bunların
devreye bağlanmaları için, üç olanak vardır.

a) Direkt bağlama: Alçak gerilim şebekelerinde ve alıcıların çektiği akımın büyük
olmadığı yerlerde (evlerde olduğu gibi), sayaçlar doğrudan doğruya tesise bağlanırlar
(Şekil 5-13a,e). Direkt olarak şebekeye bağlanan bir fazlı sayaçlar genellikle; 5, 10,
20, 30 Amper, 125 ve 220 Volt olarak normalize edilmiştir.
b) Akım ölçü transformatör’ü ile bağlama: Alçak gerilim şebekelerinde alıcıların
çektiği akımın büyük olduğu tesislerde (bazı fabrika ve atelyelerde olduğu gibi) akım
bobinine, bir ölçü transformatörünün sekonder uçları bağlanır (Şekil 5-13 f ve n) de
olduğu gibi. Böyle yerler için, sayacın akım bobini 5 A’lik ve gerilim bobini de,
şebekeye doğrudan doğruya bağlanacak şekilde tertiplenmiştir.
c) Akım ve gerilim ölçü transformatörleri ile bağlama: Yüksek gerilimli tesislerde
sarfiyatı ölçmek için, sayaçlar ölçü transformatörleri ile birlikte bağlanırlar (Şekil 5-
13m ve o) da görüldüğü gibi. Böylece, yüksek gerilimin değeri sayaç için (100 veya
110 V’a), uygun bir seviyeye düşürüldüğü gibi aynı zamanda sayaç, yüksek gerilim
devresinden de yalıtılmış olur.

Bazı tip sayaçlar (primer sayaçlar gibi), ölçü transformatörlü dahi olsa sarfiyatı
doğrudan doğruya kWh cinsinden gösterdikleri halde, bazı tip sayaçlar (sekonder
sayaçlar) ise ölçü transformatörleri ile kullanıldıkları zaman sayacın gösterdiği değeri,
transformatörlerin dönüştürme oranlarıyla çarpmak lazımdır.
Örnek:Akım transformatörünün dönüştürme oranı nj,gerilim transformatörünün
dönüştürme oranı nu ve sayaçta okunan değer de K ise ölçülen enerji:
A= K×ni × nu dur.
Günün her saatinde müşteriler tarafından aynı miktarda enerji çekilmez. Enerjinin
kullanıldığı maksada göre her müşteri belirli saatlerde, muhtelif miktarda elektrik
enerjisi sarfeder. Bir saat zarfında çekilen enerji miktarı müşterinin saatlik gücünü
gösterir. Ayrıca bu güçlere göre çizilen grafiklere müşterilerin yük grafiği denir.
(Yatay düzlemde gün, dikey düzlemde güç değerleri alınır.)

Bir santral ne kadar çok devamlı olarak maksimum yüküne yakın çalışırsa yani
ortalama yükü, ne kadar yüksekse o kadar çok enerji üretir ve satar. Bir santral ne
kadar çok enerji üretirse, enerjinin maliyeti o kadar düşük olur. Günün sadece
muayyen saatlerinde yüksek güçte enerji çeken, diğer saatlerinde az enerji çeken
müşterileri besleyen bir santralin ortalama yükü düşüktür. Dolayısıyla satılan enerji
de, santralin üretebileceği enerji yanında az olduğundan maliyeti daha yüksektir.
Ayrıca, müşterilerin çektikleri yükle ilgili olarak ikinci bir ücret talep edilmektedir. Bu
tarifeye çift terimli tarife veya çifte tarife denilir.
Sayaçların Dönüş Yönü:Sayaçlarda diskin dönüş yönü soldan sağa doğru olup, bu
durum bir okla sayaç kapağı üzerine işaret edilmiştir. Sayacın çalışıp çalışmadığını
anlamak için disk kenarına kırmızı bir işaret daha konmuştur. Bu işaret aynı
zamanda, devir sayısını saymaya da yarar.
Sayaçların Etiketleri ve Bağlama Şemaları:Her elektrik sayacının üzerinde,
sayacın nominal değerlerini belirten bir etiket olup, bunların her biri, o sayaç
hakkında önemli bilgiler verir. Yalnız bunların içersine de etikette, yapım resmini
gösteren 1 nolu sembol vardır ki açıklanmasında fayda vardır (Şekil 5-12). Çünkü, bu
sembolün veya 7 nolu bağlantı içersine yazılan üç rakamlı (100 - 212 - 410 gibi)
sayıların her biri o sayacın karakteristiği hakkında (cinsini, akımını, hangi devrelere
ve nasıl bağlanacağı vs.) geniş bilgiler verir( Tablo 5-1).

Şekil 5-12 Sayaç etiketi

(Şekil 5-13) de gösterilen çeşitli elektrik sayaçlarının bağlantı şemaları üzerinde, bu
üç rakamlı sayılar da belirtilmiştir.Örneğin;
100 numaralı sayaçta;birinci hane 1 olduğuna göre; bir fazlı alternatif akım devresine
bağlanan bir kutuplu sayaç olduğu anlaşılır. Diğer iki hanesi de sıfır olduğundan bu
sayacın, başka bir bağlama ucu yoktur.
431 numaralı sayaçta;birinci hane 4 olduğuna göre; 4 telli devreye bağlanan 3 fazlı
bir sayaçtır.İkinci hane 3 olduğuna göre; bu sayaç, çifte tarifelidir.Üçüncü hane 1
olduğuna göre; bu sayaca, akım ölçü transformatörünün bağlanacağı anlaşılır.
Ayrıca; sayaç numarasının sonuna yazılan a harfi, sayaç klemenslerinin tümü
devreye bağlı, b harfi ise; sayacın, devreye noksan bağlantılı olduğu anlaşılır.
5.3.2.3. İNDÜKSİYON SAYAÇLARININ ÖZELLİKLERİ
a) Tüketim yerlerine konmuş sayaçlar genellikle ayda bir kere okunur. Harcanan
enerjinin fiyatı geçen sefer okunan miktar ile son okunan miktar arasındaki farka göre
hesaplanır. Bu değerler arasındaki farkın bedeli tüketiciye ödetilir.
b) Sayaçlar, genellikle 110, 220 ve 380 volta göre yapılıp yükün çektiği akıma göre
anılırlar(Örneğin,monofaze (bir fazlı) sayaçlar 5 - 10 - ve 30 amperlik,üç fazlı (trifaze)
sayaçlar ise 3x10, 3x30, 3x100 ve 3x200 amperlik sayaç diye anılırlar). Tesisin
durumuna göre (genellikle 50 amper ve yukarısı için) sayaçlara, akım trafoları ve
yüksek gerilim devrelerinde ise, gerilim trafoları bağlanır.Bizde, makine ve kimya
endüstrisi kurumunun imal etmiş olduğu alternatif akım elektrik
sayaçlarının,monofaze tipleri: 10 (en çok 30) amper, 220 volt, 50 Hz. ve 675
devir/kWh;trifaze tipleri :10 (en çok 30) amper, 380/220 volt, 50 Hz. ve 165 devir/kWh
dır.Avrupa sayaçları ise, aşağıda verilen akım ve gerilim kademelerine göre yapılırlar.
Bir fazlı tipleri: 2,5-3-5-10-15-20-30-50 amper,100-110-120-200-220-230 volt, 50
veya 60 frekanslıdır.Üç faz üç telli, iki elemanlı tipleri: 2,5-3-5-10 -15-20-30-50 amper
ve 100-110-220-350-380-400-440 volt, 50 veya 60 frekanslıdır.Üç fazlı dört telli, üç

elemanlı tipleri: 2,5-3-5-15-20-30-50 Amper ve 190/110 - 208/120 - 220/127-
350/200- 380/220-400/230 volt, 50 veya 60 frekanslıdır.
c) Sayaçlar; bir taraftan bir wattmetre gibi devamlı surette gücü ölçerler ve diğer
taraftan bunun zamana göre entegralini alıp bu değeri kaydederler.
d) İndüksiyon sayaçları; işletme emniyeti, ölçü doğruluğu ve ucuzluk bakımından
elektrodinamik sayaçlara nazaran daha üstündür.
e) Sayaçların yanlış ölçmesine sebep olan muhtelif faktörlerden ileri gelen hataların
azaltılması için, çeşitli ayar imkanları varsa da bu ayarlar genellikle imalatçılar
tarafından yapıldığından sayaç üzerinde herhangi bir değişiklik yapmaya ihtiyaç
kalmaz.
f) Sayaçlar, on seneden fazla olmamak kaydı ile belirli zamanlarda bakım ve kontrola
tabi tutulmalıdırlar.
g) Pratikte nasıl ki, aktif enerjiyi kWh cinsinden ölçen cihazlara sayaç diyorsak,
devrede kayıp olan reaktif enerjiyi ölçen cihazlara da kilovarsaatmetre (kVARh)
denir.
h) Monofaze indüksiyon sayaçlarında, sayacın klemensine bağlanan fazın yeri
değiştirilirse yani; giriş yeri çıkış, çıkış yeri giriş olarak kullanılırsa diskin dönüş yönü
değişir.
ı) Üç fazlı sayaçlarda, fazlardan ikisinin yeri veya üç fazın üçünün de giriş çıkış yerleri
değiştirilirse, diskin dönüş yönü değişir.
(Şekil 5-14) de indüksiyon sayaçlarının üç ayrı tipi birlikte gösterilmiştir.

Şekil 5-14 İndüksiyon sayaçlarından bazıları
5.3.3. ÖZEL SAYAÇLAR
Önceki bölümlerde açıkladığımız sayaçlara adi sayaçlar veya adi tarifeli sayaçlar
denir. Bunlar, memleketimizde olduğu gibi enerji fiyatının sabit olduğu yerlerde
kullanılırlar. Bir de bu sayaç tipinden başka, bizde kullanılmayan ve aşağıda
bahsolunan özel veya tarifeli sayaçlar vardır.
a) Çifte tarifeli sayaçlar: Bu tip sayaçlar genellikle bir muhafaza içerisine
yerleştirilmiş iki ayrı adı sayaç ile bir saat rölesinden ibarettir Sayaçlar ayrı tarifelere
göre ayarlanmışlardır. Sayaçların akım bobinleri birbirlerine seri bağlı olup gerilim
bobinleri ise bir saat rölesi yardımı ile ve günün belirli zamanlarında ayrı ayrı devreye
girer. O halde bu sayaçlar, günün muhtelif saatlerinde değişik fiyatlarla elektrik
enerjisi satılan yerlerde kullanılır (Batı Almanya gibi) . Örneğin; akşam saatleri
şebekenin en fazla yüklü olduğu saatlerdir ve bu zaman zarfında enerji pahalıya
satılır ki tüketicilerin normal ihtiyaçlarından (ocak, fırın vb. çalıştırarak) fazla enerji
sarfetmemesi sağlanır. Şebekenin yükü az olduğu zamanlarda ise, enerjinin fiyatı
düşük olarak satılır.

b) Fiyat sayaçları: Fiyat sayaçlarında ödenen miktar elektrik şebekelerinin yük
karakteristiğine tabidir ve bu değer günde birkaç defa değişir. Sayaç, sarfiyatı
doğrudan doğruya fiyatlandırılır. Şebekenin yük karakteristiğine göre sayaç içindeki
özel bir zaman saati, sayacın hızını değişik dişlilerin devreye girmesiyle değiştirir.
c) Zaman sayaçları: Sarfiyatı daima sabit olan alıcı ve tesisatta, enerjinin tüketim
zamanın bildiren sayaçlardır. Böyle sayaçlarla sarfiyatın hesaplanması kolay olur.
d) Paralı (jetonlu) sayaçlar: İçerisine atılan belirli bir para, karşılığında elektrik
enerjisi geçiren sayaçlara paralı sayaçlar denir. Elektrik alabilmek için, sayaca tekrar
para atmak icap eder. Elektrik enerjisinin bedeli önceden ödendiğinde ay sonunda,
herhangi bir hesaba lüzum kalmaz.
e) Akım sınırlayıcı: Küçük tesisatta sayaç masrafından kurtulmak için, akım
sınırlayıcıları kullanılır. Bu nevi tesisatta elektrik masrafı ay sonunda belirli bir miktar
üzerinden toptan alınır. Sayacın sarfiyatı göstermesine lüzum yoktur. Alıcılar, satıcı
ile önceden anlaştıkları bir bedel üzerinden ödeme yaparlar. Akım şiddeti belirli bir
değeri aştığı zaman akım sınırlayıcı, devreyi açıp açıp kapattığından ışık titremeye
başlar. Titreyen ışık rahatsız ettiği gibi diğer alıcılar da normal çalışmadıklarından
müşteri, sarfiyatı azaltmağa mecbur kalır.

Detaylar ve Resimler Ekte​

 

[gezz110]

Emeğine sağlık çok yararlı bir kaynak daha
fakat bunun yanında digital amparmetre ve digital voltmetre hakkındada bilgi verirseniz sevinirim

 

[yusufson]

sayaçlarda tansiyon köprüsü (gerilim bobini akım bobini bağlantısı) niçin kullanılır

 

[haykiris06]

elıne saglık hos guzelde...burada resımler dıye bahsedılen resımler varmı ? yada benı mı goremedım ? sekıl 5 3 vs vs ...

 

[genç arkadaş]

elıne saglık hos guzelde...burada resımler dıye bahsedılen resımler varmı ? yada benı mı goremedım ? sekıl 5 3 vs vs ...

İlk sayfadaki Tıkla İndir butonuna basın. Detayları indirin.
Rar Şifresi: www.kontrolkalemi.com dur.

 

[volcanoos]

dosyada sorun yok, açılıyor. bilgilerinize...

 

[ttrkn]

bir arkadaşınız tansiyon köprüsünü sormuş şematik olarak elimde bir bilgi yok ama şöyle bahsedeyim wattmetre diye adlandırdığımız ölçüm elemanlarında iki adet ölçüm bobini vardır ;buynlardan birincisi akım bobinidir ve akım bobini devreye seri bağlanır;ikincisi ise gerilim bobinidir ki bu bobin de devreye paralell bağlanır.Bu iki bobinin ortak( COM ) ucu mevcuttur. ölçmek istediğiniz notaya göre akım bobin ucunu devreye seri;gerilim bobini devreye paralel bağlantıları yapılarık ölçüm yapılır.

 

[matec]

osilaskoplar hakkında detaylı döküman varmı acaba