Frigorifik Araçlar ve Sogutma Sistemleri
Gıda maddelerinin, ürün özelligine göre sogutularak veya dondurularak isleme merkezlerinden, perakende satıs yerlerine tasınma islemi soguk zincir olarak nitelendirilir. Soguk zincirde birçok frigorifik özellige sahip araç kullanılmaktadır. Bunlar; frigorifik gemiler, frigorifik kamyonlar ve frigorifik sehir içi dagıtım araçlarıdır. Ülkeler arasında, yılda, çok çesitli ürünlerden olusan milyonlarca ton gıda tasıması yapılmaktadır. Eger tasımacılıkta kullanılan sogutma araçları gelistirilmemis olsaydı bu miktar az ve birkaç çesitle sınırlı kalacaktı. Hatta bazı ülkeler beslenme ihtiyaçlarını birkaç ürünle sınırlandırmak zorunda kalıp, açlık bile yasardı. Günümüzde soguk zincir sayesinde birçok gıda, nispeten ekonomik sartlarda hemen hemen her ülkede tüketime sunulmustur.
Ürün tasımak için ayrılmıs bölümünün duvarları, tavan, taban ve kapıları, iç ortam ile dıs ortam arasında ısı transferini en aza indirecek sekilde yalıtılmıs ve bu bölüm ısı sogurma yetenegi olan mekanik buhar sıkıstırmalı sogutma çevrimine sahip cihaz ile donatılmıs araçtır. Ürün cinsi, miktarı, tasıma sıcaklıgı ve tasıma süresine göre çok çesitli frigorifik araçlar (2 - 60 m3) gelistirilmistir. Örnegin, 5 m kasa uzunlugundan 13,60 m kasa uzunluguna kadar olan frigorifik kasalarda bu cihazların sogutma kompresörlerini sogutma sisteminin kendi dizel motoru tahrik eder. Frigorifik kasası 5 m kadar olan araçlarda genellikle sogutma kompresörü hareketini araç motorunun krank kasnagından bir V kayısı vasıtasıyla almaktadır. Bu cihazların bazı modellerinde sogutma kompresörü, kendi üzerinde ilave
olarak bulunan ve 380 V alternatif akımla çalısan bir elektrik motoru ile tahrik edilebilir. Sogutma sisteminde çevreci sogutucu akıskanlar R134A ve R404A kullanılır.
Frigorifik Araçların Teknik Özellikleri
Soguk zincir içinde kullanılan frigorifik araçların en önemli özelliklerinden biri onarım ve servis hizmetlerinin yerinde, hızlı ve kolay yapılacak sekilde tasarlanmasıdır. Bunun için sogutma devresinin önemli bir bölümünde bükülebilen (flexible) esnek standart tasarımda hazırlanmıs çelik veya bakır borular kullanılır. Boru ve fittings baglantıları çözülebilir tip ve sarsıntıya karsı mukavemeti yüksek standart bir yapıdadır. Baglantılarında çift havsalı rakorlu, kelepçeli ve O-ring rakorlu çözülebilir birlestirmeler kullanılır. Standart sogutma donanımları sayesinde sogutma sistemleri konteynır tasımacılıgına özel her tip araçta kullanılabilmektedir. Sogutma sistemi sarsıntıyı önleyen lastik takozlar üzerine monte edilmistir.
Frigorifik Araçlarda Sogutma Sistemi ve Kompresör
Mekanik tip sogutma sistemleri alçak basınç tarafı ve yüksek basınç tarafı olmak üzere, baslıca iki kısımdan (devreden) meydana gelmistir. Kompresör ve genlesme valfı, kapalı sogutma devresini farklı
basınçlarda ikiye bölen elemanlardır. Sogutucu akıskan kompresör-kondenser ve kondenser-genlesme valfı arasında yüksek basınç altında, genlesme valfı-evaporatör ve evaporatör-kompresör arasında da alçak basınç altında bulunur. Sekil 31.22’de mekanik tip araç sogutma sistemine ait sogutma devresi ve devre elemanları görülmektedir. Kompresör devrede sogutma isini gerçeklestirebilmek için iki taraf
arasında bu basınç farkını yaratmak amacıyla kullanılan devre elemanıdır. Sogutma isi de bu basınç farkı korunmak üzere, sogutucu akıskanın farklı sıcaklık ve basınç degerlerindeki fiziksel hal degisimlerinden (buhar - sıvı, sıvı - buhar) yararlanılarak gerçeklestirilir. Resim 1.8’de dizel motorlu frigorifik araçların sogutmasında kullanılan, tasınabilir (portatif) tip, 650 cm3 , 4 silindirli, 2,5 dm3 yag alan ve 500 – 3500 d/d genis devir aralıgında çalısabilen kompresörün resmi görülmektedir.
Frigorifik Araçlarda Tahrik Sistemleri ve Çalısma Prensibi
Sekil 1.16’da sehir içi soguk zincirde kullanılan araçlara ait split tip sogutma sistemi sematik olarak verilmistir. Bu tip sistemlerde genellikle sogutma kompresörü araç motorundan tahriklidir. Bazı araçlarda bir dizel motor veya ayrıca bir elektrik motoru kompresörü tahrik için kullanılır.
Araç hareket halindeyken sogutma kompresörü araç motorundan manyetik kavrama ile tahrik edilir. Araç hareket hâlinde olmadıgı durumlarda, yani araç motoru çalısmadıgı zaman karadan elektrik beslemesi ile elektrik motoru, sogutma kompresörünü çalıstırır.
Frigorifik Araçlarda Defrost
Frigorifik araçlarda kabin içi + 6 ºC ve altındaki sıcaklıklarda veya dondurulmus gıda tasınmasında
yaklasık 3 - 6 saatte bir defrost islemine gerek duyulur. Defrost; ürün cinsi, tasıma sıcaklıgı, servis
sayısı, araç kasasının izolasyon degeri ve zamana baglı olmak üzere daha sıkta gerekebilir. Defrost; sogutma çevriminin 3 veya 4 yollu valfın pozisyonunu degistirmesiyle yani ters çevrimle saglanır. Kompresörde yüksek basınçta sıkıstırılan sıcak ve gaz haldeki sogutucu akıskan, ters çevrimle dört yollu vana üzerinden evaporatöre gönderilir. Sogutma çevrimindeki evaporatör, defrost sırasında bir kondenser gibi görev yapmaktadır. Böylece buz tutmus ve karlanmıs evaporatör yüzeyinden sürekli ısı çekerek buz tabakalarının erimesi saglanır. Defrost sırasında evaporatör fanı çalısmaz. Bir zaman saati ile kontrol edilen ters çevrim yani defrost periyodu, sistemin yapısına uygun bir süre sonunda normal çalısma (sogutma çevrimi) periyoduna geçer.
Gıda ve laç Tasınmasında Kullanılan Frigorifik Araçlar
Resim 1.9’da kamyonetler için üretilen monoblok cihazın dıs ünitesi görülmektedir
Sogutma cihazları soguk ve bozulabilen gıda maddelerinin dagıtımı için küçük ve orta büyüklükteki 6 m3 ten 12 m3 e kadar frigorifik kapalı kasalı araçlarda kullanılmak üzere imal edilmektedir. Kondenser grubu kapalı kasanın ön kısmına ve panelvanlarda araç üstüne evaporatör grubu ise kasa içine monte edilmektedir. Sogutma cihazının kompresörü araç motorundan tahrikli kompresörle çalısır. Araç motoru çalısır durumda iken sogutma cihazı çalıstırılabilir. stege baglı olarak sogutma sistemi dijital termostat tarafından kontrol edilir. Bazı özel uygulamalarda araç park halinde 380 V 50 Hz trifaze alternatif akımla bir elektrik motoru tahrikiyle de sogutma kompresörü çalıstırılabilir. Sistemin verimi ve kapasitesi dıs hava sıcaklıgına baglı olarak degisir. Asagıdaki tabloda sogutma sıcaklıgı +5 ºC, 0 ºC, -5 ºC ve –18 ºC degerleri için farklı hacimlerdeki 6 m3, 9 m3, 12 m3 ve izolasyon degeri K0,40W/m2ºC için sogutma kapasite degerleri verilmistir.
Araç Klima ve Frigorifik Sogutma Sistemi Devre Elemanları
Araç Sogutma Kompresörü ve Yapısı
Klima kompresörü açık yapıdadır. Üzerinde araba motorundan tahrik alacak sekilde tasarlanmıs elektro-manyetik kavrama özelligine sahip kasnak bulunur. Kasnak, hareketini araç motoru saftından
kayıs kasnak tertibatı ile alır. Günümüzde Scroll (salyangoz) tip kompresörlerinde er aldıgı uygulamalarda yaygın olarak iki tip kompresör çok kullanılır. Bunlar;. 1.Kaydırmalı bir plâkaya baglı
öteleme hareketi yapan pistonlara sahip kompresörler (Resim 1.10 ve sekil 1.18). 2.Saft-biyel kolu ile hareket alan açık, pistonlu kompresördür
Kaydırmalı Öteleme Hareketi Yapan Pistonlara Sahip Kompresörler
Sekil 1.18’deki kaydırmalı bir plâkaya baglı kompresörde görüldügü gibi silindirin her iki tarafında bulunan valf düzenekleri yardımıyla pistonlar her bir ileri veya geri harekette emme ve basma yapar. Pistonların her iki yönde de emme ve basma yapacak sekilde tasarlanmıs olması kompresörün boyutlarını oldukça küçük yapılmasına imkân vermistir. Buna keza sogutma kapasiteleri 12 000 Btu/h ile 48 000 Btu/h arasındaki ısı yüklerine cevap verebilir. Kompresör gövdesinin üzerinde bulunan emniyet termal kontak; elektromanyetik kavrama ile seri baglı olup, sıkıstırılan gazın sıcaklıgı 180°C gibi tehlikeli dereceye ulastıgında, elektromanyetik kavramayı devre dısı bırakır. 120°C sıcaklıkta ise tekrar devreye alır.
Umarım bunlar işine yarar. elimdeki bütün dökümanı ekleyemedim