Şebeke nötrü değil de jeneratör fazı ile toprak arasına girdiğimizde ne olacak, asıl mesele bu.
Eğer jeneratörlerde gövdede kendi nötrü ile irtibatlı olup bu şekilde gövde yoluyla bir toprak-nötr teması yoksa, o zaman jeneratörden aldığımız faz bizim üzerimizden toprağa akmaya çalışacak mı? Toprak o durumda da nötr olacak mı?
Merakım da şuradan çıktı esas, üstadlar elektriğin toprağa yol almaya çalışması ve toprakla temasımız varken çarpılmamızı, elektrik santrallerinde üretilen elektriğin nötrü olarak toprağın kullanılması ve koca yeryüzünün nötr görevi görmesi olarak açıklamışlar, ben bunu hiç duymamıştım, hatta hep merak ederdim niye toprak hep nötr vazifesi görüyor durduk yerde diye.
Monofaze jeneratörlerde 2 adet faz farkı olmayan stator sargısı 2*110 =220 volt ac.'yi toplam olarak verir.İki çıkış metal gövdeden genellikle izoleli ve bağımsız olan faz ucu çıkışlıdır.Ama bu iki faz ucunun toprağa (Referans 0 noktasına) göre durumu,ayni bir izolasyon trafosunun 220 ac-220 ac çıkış uçlarındaki topraklanmamış uçlarının toprağa (0 referans noktasına) göre durumu gibidir.İzolasyon trafosunda nasıl çıkıştaki 2 uca direk dokunduğumuzda,trafo gücüyle doğru orantılı çarpılıyorsak,monofaze ve topraklanmamış bir jeneratörün iki ucuna direk olarak dokunduğumuzda da,normal şebekedeki faz ve nötüre dokunduğumuzda olduğu gibi ayni şekilde çarpılırız.Onun dışında,topraktan yoksun her iki faz ucunun,asıl referans alınan 0 toprak noktasına göre,kontrol kaleminin yanmasına rağmen,bir voltmetre ile ac tarafından her iki ucu,toprak-faz olarak ölçüldüğünde 0 volt okursunuz.Çünkü topraktaki nötr ucu,elektrik santralinin nötr topraklanmış ucudur,bizim jeneratörün 2 faz ucuna göre potansiyel farkı sıfırdır,ayrıca kontrol kalemi siz terlikle halı üzerindeyken de yanmaz,elinizi metal bir nesneye (Örneğin masaüstü pc kasasına) değdirdiğinizde tam olarak yanabilir.Eğer yanıyorsa toprağa da bir voltaj geçiyordur diye bir düşünceniz de olabilir,ama ölçüm yaptığınızda görürsünüz ki toprak-faz arası 0 volt ac 'yi gösterir.Yani ayni izolasyon trafosundaki izolasyon gibi,topraklanmamış bir monofaze jeneratör,dünya (Yer) toprağına karşı izolasyonludur.Siz 2 faz ucundan birini topraklar veya çekilmiş ev tesisatındaki nötüre verirseniz,o nötüre verdiğiniz uca göre,jeneratörün fazı artık 220 volt ac'ye dönüşür.Çünkü bu durumda toprak izolasyonsuz durumdan tam olarak çıkar,iki çıkış ucundan birisinin yerine geçmiş olur.Ayni şebededeki nötr hattının davrandığı gibi,faz ucuna göre 220 volt ac. ölçülür ve kontrol kalemiyle,halı üzerinde terlikle de yürüseniz bu faz ucu,ev zeminine göre kontrol kalemini de artık yakar.
3 fazlı jeneratörlerde nötr ucu,yldız bağlantısında zaten vardır.(Faz1-faz2-faz3-nötr).Gövdesi metal kısımından toprağa,nötr ucu da ayrıca yine toprağa topraklanır.(Santrallerdeki gibi) Gövdedeki olası bir faz kaçağını,yüke vermeden,yani girişten önceki bağlanan KAR ve sigorta bağlantıları,emniyetli olarak,olası bir jeneratör veya cihaz gövde kaçağında,çarpılmaya karşı tam olarak korumuş ve akımı da emniyetle kesmiş olur.
Monofaze jeneratörlerde ise nötr ucu bulunmaz,monofaze ups'lerde de ayni.İki uçda da ayrı ayrı faz görünür.Elektrikli ev aletlerinin emniyeti ve jeneratörün gövde kaçağı emniyeti için,yine jeneratör gövdesi toprak hattıyla topraklanır.Çıkış uçlarından biri (2 faz ucundan biri) özel olarak topraklanır,şebekedeki nötürden bağımsız bir toprakla nötürü topraklanır veya nötürü topraklamak amacıyla toprağa gömülen iletken toprak hattına topraklanır.Bina için çekilen toprak hattı,bu monofaze jeneratörün koruma topraklaması olarak kullanılabilir.Böylece jeneratör gövdesine iki uçtan birisi kaçak bile yapsa veya kullanıcının topraklı metal gövdeli olan cihazlarının,dış gövdesine bir faz kaçağı olsa,girişten önce uygulanan sigorta ve KAR sistemi,kaçak akımda,KAR'ı hemen attırır,sigortaları da düşürebilir.Kullanıcılar hem jeneratör gövdesi,hem de iç kullanımdaki kaçak faz akımlarına karşı tam korunmuş olur.
Monofaze bir ups ile şu testi yapabilirsiniz.Ups'nizi düğmesine basıp çalıştırın.Küçük bir yük bağlayıp,fazla bir voltaj düşümü de bu şekilde olmadan çıkıştaki uçlarını ölçün.200 volt ac okursunuz.Kontrol kalemi ayağınızda halı üzerindeyken terlikle yanmaz.Metal bir nesneye dokunun(Ps kasası gibi)Her iki uç da yanar,faz olduğu görülür.Binanıza çekilen toprak hattı ucunu,prizden bu test için kullanın.Toprak---->Ups faz uçlarından birine ölçüm aletinin uçlarını değdirip bir bakın.Sıfır volt görürsünüz,yani toprak hattına göre 0 potansiyel vardır,şebekeden ups'niz tam izoleli olduğu için.Diğer uç için de işlemi tekrarlayın,yine 0 volt görülür,oysa ups'nin 2 ucu da,kontrol kalemiyle metalik bir nesneye bir eliniz dokunduğunda yanmakta,fakat iş ölçüme gelince her iki uç da sıfır voltu gösteriyor.Yani sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki,topraklanmamış monofaze bir ups de,ayni monofaze olan bir jeneratörün topraksız halindeki ölçümünde olduğu gibi ayni bir izolasyon trafosunun yalıtımı gibi davranmaktadır.Kolay gelsin.
