Sn binbaşı açıklamalarınız tamamiyle doğru.Yanlız aklıma uzun zamandır takılan bie soru var.Şimdi evde topraklama yok diyoruz ve bizim elimiz faza temas etti diyelim ilk aklımıza gelen elden ayaklara akım akmasıdır ama topraksız bir evde nasıl olurda ayaklarımızdan akım akıyor eğer bastığımız zemin toprak görevi görüyorsa ve direncide bukadar düşükse zeminden topraklama yapalım olmazmı.Yok eğer zeminin direnci düşük dersek ki öyledir ozaman bizi neden çarpıyor.
Merhaba.Çok güzel ve ayrıca elektrikle uğraşan,profesyonel,amatör olan herkesin aklına gelebilecek güncel bir soruyu sormuşsunuz sn.veysel28,bunu açıklamaya çalışayım.
Oturduğumuz tüm binalar temel kısmından toprakla direk temaslıdırlar bunu biliyoruz.Burada hangi malzeme kullanılmıştır,beton(Harç(Çimento+çakıl taşı+kum+su)yun belirli zamanda katılaşmasıyla ile oluşan kompozit malzeme),çimento demiri,tuğla,briket,ytong,izolasyon mantosu,ısı yalıtım köpüğü(Starafor),vb. karmaşık malzemelerin bir araya geldiği komplex olan yapılarda oturuyoruz.Zemin dediğimiz yerin(Karo mozaik,marley,fayans,parke veya düzlenerek işlem görmemiş olan salt beton yüzey)söylediğiniz gibi içinde içerdiği malzemelerin cinsine,karışım oranına,bina temelinin toprakla temas yüzeyine doğrudan bağlı çok yüksek olmayan,asıl toprak hattına göre ise,düşük de olsa bir omaj değeri,bu toprak iletkenine göre vardır,yani bu malzemelerin bütünü,hiç bir şekilde 220 volt ac. ye göre tam yalıtkan değillerdir.Ancak 1.5 voltluk pil veya 12 voltluk akü voltajına göre,çok ıslak olmadığı sürece de fazla yalıtkandırlar.Ama çarpılmamız direk bununla da ilgili değildir.Üç fazlı dağıtımda,elektriğin santralden dağıtım yeri olan yerleşim bölgelerine kadar olan nötr noktasının topraklanmasıdır.Yani
Elektrik tüm dünyayı da dolaşsa,nötr noktasından bir noktası topraklandığı için,toprağa temeli olan hangi bina olursa olsun,faza karşı uygun omaj değeri bulup devresini tamamlarsa bizi çarpacaktır.
Çarpılma olayı aslında bu nötr ucun,tüm iletim hatları boyunca,tam topraklanması ile ilgili olduğu,emniyet için kullanılan izolasyon trafolarında belirgindir.220 v.ac.-220 v.ac. girişin bir nötr'le direk bağlı bulunduğu,çıkışın ise topraklanmadığı, 220 v.ac.lik bu bağımsız 2 farklı kullanım ucunun,asıl elektrik şebekesinin nötr hattına göre bize göre daha az tehlikeli olmasıdır.Çünkü 2. çıkış ucunu bilerek,isteyerek de nötr yapmayız ve birbirinden tam bağımsız,toprağa göre de fark voltajı olmayan bu çıkışlar,trafonun yalnızca sekonderindeki bu sınırlı watt.çıkış değeri kadar,bizim güvenle kullanacağımız bir güç kaynağı olmuş olur.
Bir bina içinde çarpılmamızın belli başlı 2 nedeni vardır;
1) Santrallerden yerleşim yerlerine kadar,metalik direklerle gelirken,hem santral çıkışında,hem de alçaltıcı,gerilim düşüren YG-OG-AG trafoların giriş ve çıkışında,nötr hattı topraklanarak gelen(Aksi halde 3 fazın iletilerek bu dağıtımında daha fazla kablo kullanılırdı biliyorsunuz) elektrik hatttının nötr hattının her yerde(Tüm dünya toprağında)aktif olup var olabilmesi.
2) Binaların toprağa temelleri sayesinde,doğrudan bir fiziki temasla bağlı olması ve bina malzemelerinin tam yalıtkan olmaması,sahip bulunduğu belirli omaj(Direnç) değeriyle 220 volt ac.yi az da olsa iletebilmesidir.Yani binadaki kolonların kalınlığı,sayısı,kullanılan inşaat malzemelerinin çeşidine de direk olarak bağlı çok farklı omaj değeri,toprağın nemi(Islaklık,kuruluk oranı),vb. etmenlerle birlikte zeminde kullanılan çok değişik taban malzemeleri(Fayans,karo mozaik,parke,salt beton,vb.)fazın toprak hattına göre olan elektrik geçirgenlik oranını (Direnç-omaj değeri) doğrudan etkileyip de belirleyen etmendir.
Kontrol kalemini faza değdirince,ayağımızda terlik bile bulunsa,bu yüzey sayesinde,kontrol kaleminin çok kuvvetli olmasa da yandığını görürüz.Ama parmakla tutulan yerden nötr kablosunu direk verdiğimizde veya çıplak,ıslak ayakla,yani vücut omajımızı düşürdüğümüzde kontrol kalemi çok daha şiddetli yanarak parmağımızı daha çok acıtacaktır.Çünkü vücut ağırlığıyla yere temas yüzeyinden bu şarlarda daha çok mA değerinde faz akımı,neon lambadaki megaohmluk seri bağlı olan dirençle toprağa,bu zemin sayesinde ulaşır.
Burada temas yüzeyi ve ıslaklık oranının fazlalığı da,evin temeli yoluyla bu noktada daha fazla topraklama olmasına neden oluyor.Banyodaki banyo küveti yüzey alanı olarak oldukça da büyüktür,içi de su ile tam dolduğunda,bu nedenle çok büyük bir topraklama bölgesini oluşturmuş olur.
Tam yalıtkan dediğimiz porselen yüzeyi sırlı (Emaylanmış) yüksek voltajlı elekrik enerjisini,dağıtım amaçlı taşıyan,elektrik direği porselen izolatörlerinde,bu ıslaklıkla elektrik izolasyonun bozulabilmesi olayına örnek görebiliriz.Yağmurlu veya aşırı nemli havalarda,yüzeyindeki tozla da birleşen bu nem oranı,bir miktar faz akımının cızırtı yaparak toprak iletkeni görevi yapan metal direklerden toprağa doğru kaçak akımı olarak geçecektir,hepimiz herhalde buna birçok kere şahit olmuşuzdur.
Yüzey alanı 300*300 cm2 olan bir metal sandıkla,100*100 cm2 olan ve ayni basınçla yere eşit olarak temas yüzeyleri bulunduğunu düşünelim.Büyük ebatlı,yüzeyden daha fazla temas eden büyük metal sandık,daha fazla topraklama bölgesini,karo mozaik düz zemine göre sağlayacaktır.Yani topraklama için mutlaka toprak hattının olması,ancak bu şekilde fazın toprağa geçebileceği şartı da kesinlikle yoktur gördüğünüz gibi.Ama geçen akımın mA değeri,asıl toprak hattına göre oldukça düşük kalacaktır,temas yüzeyiyle de büyüyecektir.Toprakla faz hattı arasında kalan çok değişik malzemelerin,bazılarının büyük direnç,bazılarının orta,bazılarının düşük direnç(İnşaat demiri gibi)göstermesi yüzünden,bileşke bir omaj değeri olarak var olmasına karşın,asıl toprak hattından daha düşük değerli (Daha zayıf) olarak her zaman da mevcutturlar.Kolay gelsin.
Bu konunun diğer bir örneği de tavanda avize ile uğraşılırken,kazara elinizin faza değmesi durumunda yaşanır.Metal merdiven ayakları çok az yüzey alanıyla zemine bastığından dolayı,iki ayakla yere basarken faza dokunduğunuz ölçüde de çarpılmazsınız.Nedeni de zeminden daha az yüzey alanıyla olan bu topraklamadan dolayıdır.Yani tepedeyken,metal merdiven üzerinde bulunduğunuzda,faza maruz kaldığınızda,daha az oranlarda çarpılıp bundan etkilenirsiniz.Kolay gelsin.